Dok se za naučnoistraživački rad na svim nivoima vlasti u BiH izdvaja prava “sića”, pojedinim univerzitetima, naravno privatnim, novac pada s neba, što potvrđuje i nedavna odluka vlasti Saudijske Arabije da za istu namjenu Sarajevskoj školi za nauku i tehnologiju (Sarajevo School of Science and Technology – SSST), čiji je osnivač i rektor Ejup Ganić, donira 18 miliona KM!
Za to vrijeme, sa javnih univerziteta upozoravaju na sijaset problema sa kojima se suočavaju, te poručuju da je privatnim visokoškolskim ustanovama profit “jedini putokaz”. Ganića te jadikovke nisu previše pogodile, pa je osoba koja je mnogo poznatija po kontroverznom ratnom i političkom, nego naučnom angažmanu, slavodobitno saopštila da će pare dobijene od Saudijske Arabije potrošiti na izgradnju modernog univerzitetskog kompleksa i kupovinu opreme, prvenstveno u oblasti medicinskih nauka i informacionih tehnologija.
– Ovaj projekat će nam omogućiti da zaposlimo bar 100 vrhunskih stručnjaka – poručio je Ganić.
Međutim, čekajući da se vidi hoće li Ganić – čiji prihod od Saudijaca nije nelegalan, ali je simptomatičan – sprovesti obećanja u djelo, ljekari, inženjeri i ljudi sa sličnim obrazovnim profilima, koji bi trebalo da se bave naučnoistraživačkim radom, sasvim sigurno će i dalje glavom bez obzira bježati iz BiH. Jer, činjenice u ovom domenu su porazne. Za nauku i tehnologiju u BiH godišnje se ukupno izdvaja svega tridesetak miliona KM, što je čak 145 puta manje od svote neophodne za finansiranje džinovske administracije! Preciznije, Republika Srpska godišnje za naučnoistraživački rad izdvaja 0,25 odsto, a Federacija BiH samo 0,05 odsto BDP-a!
Odliv mozgova
Poređenja radi, Slovenija u ove oblasti usmjerava 1,5 odsto svog BDP-a, Danska 2,4 odsto, Finska 3,4 odsto, a Švedska čak 4,3 procenta BDP-a! S druge strane, u BiH se za plate i naknade zaposlenih u javnom sektoru, te materijal i usluge u administraciji, godišnje “spiska” oko 4,4 milijarde KM! To znači da za održavanje činovničkog aparata na svim nivoima u BiH ode skoro 38 odsto ukupnog godišnjeg budžeta ili čak 145 puta više novca nego za cjelokupan naučnoistraživački rad!?
I obrazovanje zapostavljeno!
BiH ne može da se pohvali ni izdvajanjima za visoko obrazovanje, koja na godišnjem nivou tek malo premašuju 113 miliona KM, što znači da po studentu iznose oko 1.100 KM. Statistike pokazuju da Hrvatska izdvaja šest puta više novca za visoko obrazovanje, iako ima samo 20.000 studenata više u odnosu na BiH, u kojoj studira oko 100.000 mladih. S druge strane, iako ima manje studenata, Slovenija u njih ulaže 12 puta više. Čak i Srbija i Crna Gora, čiji univerziteti sa ukupno 150.000 studenata nisu u značajno boljem položaju, za visoko obrazovanje daju dvostruko više novca nego BiH.
Da situacija u ovom pogledu nije nimalo bezazlena svjedoči i posljednji izvještaj Svjetskog ekonomskog foruma, na čijoj je listi “odliva mozgova”, od 144 rangirane zemlje u svijetu, BiH zauzela katastrofalnu 140. poziciju. Od nas su gori samo Srbija, Burundi, Haiti i Alžir, a put pod noge iz BiH, kada je riječ o visokoobrazovanom kadru, najviše hvataju upravo informatičari i ljekari, za koje je Ganić dobio donaciju.
Ništa čudno, s obzirom na to da doktor opšte prakse u RS i BiH mjesec dana radi za oko 1.400 KM, a specijalista 1.600 KM, dok plata doktora početnika u Njemačkoj iznosi 4.000 evra, a specijaliste sa 12 i više godina iskustva čak 6.700 evra. S druge strane, programeri u BiH mjesečno zarađuju oko 1.300 maraka, dok neto zarade ovih stručnjaka u Njemačkoj iznose oko 7.000 KM.
U Strukovnom sindikatu doktora medicine RS kažu da plate nisu jedini razlog zbog kojeg ljekari i ostali medicinari napuštaju ove prostore.
– Problem je to što doktori ovdje ne mogu da se usavršavaju, odnosno da se bave naučnoistraživačkim radom. Zato odlaze u naprednije i razvijenije države koje mnogo više ulažu u nauku, gdje mogu da napreduju – poručuju iz ovog sindikata.
A zbog izuzetno malih ulaganja u naučno-tehnološki razvoj, BiH se u konkurenciji 114 zemalja svijeta našla na pretposljednjem mjestu, a u Evropi na posljednjoj poziciji! Naime, Svjetska banka i UNESCO došli su do izuzetno poražavajućih podataka po nas, koji su pokazali da samo Gambija manje ulaže u nauku i tehnologiju, dok se u ovu svrhu u Hrvatskoj godišnje potroši oko 670 miliona KM, a u Srbiji oko 550 miliona maraka.
Strategija i realnost
U Strategiji naučnog i tehnološkog razvoja RS za period od 2012. do 2016. navodi se da je Srpska na samom dnu evropske liste i po broju istraživača i naučnih radnika.
– Srpska ima 682 istraživača, koji u prosjeku imaju 44 godine, što ukazuje na potrebu stvaranja naučnoistraživačkog podmlatka. Naučnoistraživački rad i tehnološki razvoj RS takođe karakteriše nizak nivo istraživanja, što za posljedicu ima mali doprinos novih dostignuća u socioekonomskom razvoju. Takođe, imamo mali broj svjetski priznatih naučnika i skroman broj naučnih radova u naučnoj publicistici. Naučni kadar u RS nije motivisan za istraživački rad, a nedostaje nam i savremena oprema. Prioritetna područja razvoja treba da budu zdravlje, ishrana i poljoprivreda, informacione i komunikacione tehnologije – navodi se u ovoj strategiji.
S druge strane, podaci Ministarstva za nauku i tehnologiju RS pokazuju da se za nauku i tehnologiju svake godine izdvaja sve manje novca. Tako je za ove oblasti u 2012. izdvojen 3,1 milion, pretprošle godine 2,5 miliona, a lani 2,4 miliona KM.
– U resoru nauke najviše sredstava koristi se za podsticaje naučnoistraživačkim projektima, te za sufinansiranje organizovanja naučnih skupova, publikovanje naučnih publikacija i podršku doktorantima u izradi doktorskih teza. U resoru tehnologija najviše sredstava koristi se za podsticaje projektima razvoja tehnologije, kao i za podršku organizacijama za infrastrukturnu podršku razvoju tehnologije. Cilj nam je da kroz podršku istraživačkim timovima utičemo na podizanje kvaliteta naučnoistraživačkih rezultata, koji će biti publikovani u referentnim međunarodnim naučnim publikacijama. Na taj način, naši istraživači postaju “vidljivi” van granica RS, što otvara prostor za nove, ozbiljnije i složenije naučne projekte – kažu u ovom ministarstvu, dodajući da je u svijetu sve više prisutan pritisak da se mnogo veća sredstva ulažu u primijenjene nauke.
Ni prostora, ni opreme
– Razlog za to je što rezultati takvih istraživanja mogu relativno brzo da se primijene u privredi. Mi smo veoma mala ekonomija i zanemarljivo tržište u svjetskim okvirima, zbog čega treba ulagati u naučne discipline koje mogu da doprinesu razvoju naše privrede, odnosno postizanju rezultata koji će kroz patente, nova tehnološka rješenja, sojeve ili sorte, biti prepoznati u svijetu. Iz takvih rezultata cijelo društvo može da ima korist. Međutim, vrlo je važno da obezbijedimo ravnotežu tako što bismo istovremeno omogućili razvoj bazičnih nauka, bez kojih nije moguć sveobuhvatan razvoj društva – poručuju iz Ministarstva nauke i tehnologije RS.
Profesor Milan Mataruga, prorektor za naučnoistraživački rad Univerziteta u Banjaluci, kaže za naš list da, generalno, nema dovoljno ni prostora, ni opreme za kvalitetan naučnoistraživački rad.
– Međutim, pojedini fakulteti su u većoj mjeri iskoristili kredit koji je odobrila Austrija, pa su se snabdjeli kvalitetnom opremom, dok drugi nemaju ni adekvatan prostor za osnovnu laboratorijsku opremu. Takođe, sredstva koja se u segmentu naučnoistraživačkog rada izdavajaju bilo na nivou RS, bilo na nivou BiH, zaista su minimalna, pa je BiH već decenijama na najnižim pozicijama u regionu kada je riječ o izdvajanju za ovu oblast – naglašava profesor Mataruga.
Prema njegovim riječima, treba ulagati u kvalitetan naučnoistraživački rad čiji su rezultati međunarodno prepoznati i koji obezbjeđuje učešće u međunarodnim projektima.
– Kod nas postoje grantovi koje na osnovu konkursa za nabavku opreme odobrava Ministarstvo nauke i tehnologije RS, ali su ta sredstva više nego nedovoljna. Sada je, na primjer, raspisan konkurs za nabavku opreme u vrijednosti 100.000 KM za cijelu RS, što je iznos koji bi potrošila jedna katedra, a ne 30 fakulteta na javnim univerzitetima u RS, plus sedam privatnih univerziteta i sve naučnoistraživačke institucije i instituti, koji mogu da konkurišu za ova sredstva – ističe profesor Mataruga.
Podsjetimo, za Univerzitet u Banjaluci iz budžeta RS 2012. godine izdvojeno je 36,4 miliona KM, pretprošle godine 33 miliona, lani 42,2 miliona, a ove godine 34,8 miliona KM.
