Dvadeset godina nakon egzodusa sarajevskih Srba, srpski narod treba da radi na “kulturi sjećanja”, da spase i čuva kulturno-istorijsko nasljeđe i da gradi funkcionalnu Republiku Srpsku, ističe istoričar iz Istočnog Sarajeva Aleksandar Kostović.
– Ne smijemo zaboraviti na vjekovno srpsko prisustvo u Sarajevu. Cijena koju su sarajevski Srbi platili svjesno napuštajući imovinu i teritoriju na kojoj su generacijama živjeli i stvarali – jeste ogromna – naglašava Kostović.
On upozorava da dvije stvari mogu da obesmisle tu žrtvu – ako Srbi zaborave ko su i šta su stvarali u Sarajevu, u kojem sada skoro da ih i nema, i ako budu obesmišljene žrtve. Kostović ocjenjuje da je odlazak iz Sarajeva bila “svjesna odluka”, te da “o njoj mogu da sude samo oni koji su je donijeli, a ostali treba da je poštuju”.
Prema njegovoj ocjeni, jedna od posljedica egzodusa sarajevskih Srba, nakon teških borbi i odbrane svojih kuća, jeste trajno promijenjena demografska slika Sarajeva. On konstatuje da su na teritoriji tadašnjeg Srpskog Sarajeva, koje je ostalo u Republici Srpskoj, napravljena nova naselja, pa je time grad nastavio da postoji, a Republika Srpska je dobila više od 100.000 stanovnika koji su, prema nečijem planu, trebali da se integrišu u FBiH.
Prema njegovoj ocjeni, jedan od najvećih nedostataka jeste to što iseljavanje nije koncentrisano na jedno mjesto. Kostović naglašava da je sarajevsko ratište važilo za jedno od najkrvavijih na kojem su se vodile neke od najžešćih bitaka u posljednjem ratu. Specifičnosti sarajevskog ratišta bile su linija fronta koja je na dosta mjesta dijelila zgrade i dvorišta kuća, kao i blizina prve linije naseljima u kojima se odvijao život. Odbijen je veliki broj muslimanskih ofanziva i napada i pri tome je živote izgubilo više od 5.000 srpskih boraca i civila.
– Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, kada je odlučeno da veći dio Srpskog Sarajeva pripadne federalnom dijelu grada, kod Srba je bio prisutan osjećaj izdaje i razočaranja – podsjeća Kostović.
On napominje da, sa druge strane, nije postojala želja da se nađe rješenje, već se insistiralo na što ranijoj reintegracijih tih opština, i pri tome je pravljena atmosfera linča u kojoj su se pozivali da ostanu “oni koji nisu nosili uniformu”. Kostović dodaje da je svega nekoliko mjeseci od prestanka direktnih ratnih dejstava, muslimanska vlast u Sarajevu požurila da što prije uđe u srpska naselja koja su tri i po godine pružala herojski otpor.
– Nakon tri i po godine gradskih borbi i odbrane teritorije, a samim tim i Republike Srpske, odlučeno je da se ona u tom trenutku brani tako da se to stanovništvo integriše u nju. Na taj način je zaustavljena posljednja ofanziva na sarajevske Srbe – objašnjava Kostović.
