Pavelićeva desna ruka Vjekoslav Maks Luburić bio je, prema tvrdnjama nacista, “ekstremni sadista”. Osnovao je konc-logor Jasenovac i niz logora za djecu… Komandovao je najgorim psihopatama i koljačima…
Priredio: Nenad TADIĆ
– Vjekoslav Maks Luburić, jedan od najvećih zločinaca iz ustaške NDH, bio je desna ruka poglavnika Ante Pavelića za likvidacije i komandant koncentracionog logora Jasenovac u kome su ubijani civili, uključujući i djecu.
Luburić, koji je nakon rata “pacovskim kanalima”, omogućenima od strane Vatikana, izbjegao pravdu, skončao je 20. aprila 1969. godine, dva dana prije nego što su se napunile 24 godine od proboja posljednjih jasenovačkih logoraša.
Ubijen je na isti način na koji je on sa svojim ljudima ubijao kozaračku djecu, samo zato što su bila srpske nacionalnosti i pravoslavna, te civile Srbe, Jevreje i Rome, a onda i sve druge koje je ustaški režim smatrao svojim neprijateljima.
Presudio mu je agent UDBE razbivši mu glavu, što je bio omiljeni način likvidacije koji su Luburićevi krvnici koristili u Jasenovcu i na drugim mjestima na kojima je ovaj masovni ubica ostavio svoj pečat.
“POZDRAV” IZ JASENOVCA
“Imao sam problema s praškom, nije bio dobro spremljen. Griješim tri puta s praškom – iz kesice ništa ne ispada, prvi put, drugi put… Uzmem prstima, sve istresem u šolju i zašećerim. Oprao sam ruke pet puta”, napisao je u svom izvještaju o načinu na koji je ubio zločinca agent UDBE Ilija Stanić.
Luburić je preživio otrov, pa je agent morao da upotrebi čekić. “Prošlo je deset-petnaest minuta i Maks me zove: `Ilija, nešto mi je zlo`. U trenutku uzmem čekić i lupim ga po čelu. Ušao mu čekić u glavu”, navodi agent i opisuje posljednje časove ustaškog zločinca:
“On me pogleda kao zvjerka ležeći onako na podu. Ja zamahnem opet čekićem, a on se diže i pokrije rukama. Ja mu kažem: `Majku ti je.em ustašku, vidiš šta te čeka… Ovako si ti u Jasenovcu`. Zamahnem opet, pogodi ga čekić kroz prste u čelo. Puče lobanja”.
Tako je agent Ilija Stanić Livaja u Španiji, u gradu Karkahientu, ubio Maksa Luburića, prethodno stekavši njegovo povjerenje do te mjere da ga je Luburić zaposlio u svojoj kući. Staniću su trebale dvije godine da se probije do Luburića i stekne njegovo povjerenje.
Luburić je prilikom reorganizacije takozvanih oružanih snaga NDH, koja je započela u jesen 1944. godine, dobio čin generala “Hrvatskih oružanih snaga”.
Samo dan prije ulaska partizanskih jedinica u Zagreb, 7. maja 1945. godine, postavljen je za komandanta oružanih snaga NDH i rukovodio je njihovim povlačenjem prema austrijskoj granici.
Luburić je bio ustaški fanatik, pa se vratio u Hrvatsku da sa grupama križara /ustaških terorista/ ubija po Bilogori i Slavoniji sve do novembra 1945. godine, kada se povukao u Mađarsku odakle je pod imenom Maksimilijan Soldo otišao u Fankovu Španiju.
Tamo je poželio da uzme u svoje ruke ustaško vođstvo, pa se posvađao sa svojim šefom Pavelićem, te je isključen iz ustaškog pokreta. Sa istomišljenicima je osnovao štampariju u kojoj je štampao ustaške pamflete i objavljivao svoje govore.
“VITEZ” KRVAVIH RUKU
Vjekoslav Luburić rođen je u Humcu, malom selu pored LJubuškog, u Hercegovini. Tu je pohađao školu, a nakon toga odlazi u Franjevačku gimnaziju na Širokom Brijegu.
Porodica mu je bila izrazito nacionalistički nastrojena i njegov otac bio je na meti tadašnjih vlasti u Kraljevini Jugoslaviji. Luburić 1931. godine pristupa ustaškom pokretu, a iste godine je zbog pronevjere osuđen na pet mjeseci zatvora.
Nakon proglašenja ustaške NDH, Luburić postaje rukovodilac odjeljenja “Ustaške nadzorne službe”, čija je funkcija bila organizacija logora, uprava i osiguranje.
U avgustu 1941. godine osniva jedan od najozloglašenijih koncentracionih logora u Dugom svjetskom ratu – Jasenovac. Da bi što bolje savladao tehniku ubijanja Maks Luburić odlazi u NJemačku kao gost Gestapoa i upoznaje se o organizaciji konc-logora prema njemačkom uzoru.
Luburićev logor, kao i druga ustaška stratišta povezana sa Jasenovcem, bila su specifična po činjenici da su u njima ubijana i djeca. Neki logori su bili samo za djecu, što je zapanjilo čak i gestapovce.
Hiljade, mahom srpske djece /naročito mališana sa Kozare/, kao i malih Jevreja i Roma, ubijeno je ili je umrlo u logorima uspostavljenim pod Luburićem.
Samo u dječijem logoru Sisak ubijeno je 1.631 dijete. Djeca su umirala na ledenim podovima od gladi, tifusa i nehigijenskih uslova.
Maks Luburić obavlja najprljavije poslove za poglavnika Antu Pavelića po čitavoj NDH, ali sve vrijeme komanduje konc-logorima. Krajem 1942. godine Luburićeva jedinica uzima ime “Ustaški odbrambeni zdrug”. Ona okuplja 1.500 vojnika, a u jesen 1944. godine njen broj iznosi 7.000 ljudi.
Ta jedinica vršila je zločine na Psunju, Kozari, Ivan Planini, Posušju, Imotskom i Banjaluci. Za svoje krvave ruke Luburić dobija visoka odlikovanja NDH kao i titulu “viteza”.
Neposredno nakon rata, brojne ustaške grupe u Lici, na Velebitu i u zapadnoj Hercegovini napadaju stanovništvo i ruše novu vlast. Ti ustaški fanatici, koje su nazivali “kamenjarima” ili “škriparima”, nanijeli su ozbiljne gubitke pripadnicima tadašnje JNA i službama bezbjednosti.
Luburić svoju ustašku misiju predvodi u regiji Plješevica-Bilogora i planine Papuka. Nakon što je ranjen, preko Mađarske sa lažnim pasošom ide u Beč, Pariz i napokon, u Frankovu Španiju.
GOSPODARI PAKLA
Jasenovački sistem logora bilo je mjesto na kome su se našli najbestijalnije masovne ubice, ostrašćene ustaše i psihopate. Luburić je uspostavio sistem sastavljen od najvećih krvoloka – ubica i koljača, te stalnih pomagača.
Krvoloci su, ujedno, sačinjavali upravu samog pakla /kako su ubice i žrtve “u slengu” zvale Jasenovac/. Prema podacima koji govore o mjestima iz kojih su poticali ustaški zločinci, najbrojnije je bila zastupljena zapadna Hercegovina, zatim Dalmacija, Bosna, Lika, dok je najmanje ubica bilo iz Slavonije i “uže Hrvatske”.
Maks Luburić je bio komandant cjelokupne “ustaške odbrane” i povjerenik svih logora. Ivica Matković, natporučnik, bio je zamjenik Luburićev.
Jedan od najvećih zločinaca, za koga su preživjeli zatvorenici govorili da je psihopata, bio je LJubo Miloš, koji je brzo napredovao od poručnika do komandanta svih logora. U Jasenovcu su “gazdovali” i Majstorović fra Filipović, čiji je nadimak dovoljno govorio o njegovim zločinima – “Fra Sotona”.
Posebno svirep bio je Jerolim Maričić Joco: komandant “dubine pakla”. On je rukovodio odjeljenjem III ce /prostor ograđen žicom u koji su smještani zatočenici odmah po dovođenju u logor, odatle su odlazili na rad i tu su se odvijala najsvirepija i najstrašnija mučenja, ubijanja, klanja/.
Među najveće Luburućeve saradnike i ubice spadaju i Drago Gašparović zvani “Bonzo” – strah i trepet svih zatvorenika. On je izvršilac najstrašnijih mučenja u logorskom zatvoru i koljač u Gradini.
Zatim Dinko Šakić, ubica i koljač, pa Marinko Polić, Alaga Zulkić, ubica i strašni mučitelj koji je volio da ubija toljagom i željeznom “bikovačom”.
U Jasenovcu su se kao svirepi koljači i šefovi isticali i Ante Zrinušić, izvršilac “posebnih ubistava”, zatim Slavko Lisac, čija su specijalnost bila mučenja i ubijanja – batinama.
Ovim istaknutim ustaškim koljačima u sistemu logora Jasenovac pomagali su ustaški agenti-zatvorenici, pratioci, obične ustaše i stražari na nasipu.
Pod njihovim kundacima i batinama palo je na hiljade zatvorenika pri samom radu, koji su zatrpavani na istom mjestu, u krvavom nasipu…
DJECA PREVOĐENA U USTAŠE
U Jasenovači logor i ostale logore tog sistema dovođene su kolone ljudi i djece /pogotovo malih Kozarčana/. Rijeke ljudi slivale su se na Savu i Gradinu i tu nestajale, a istim putem vraćale su se ustaše i rijetki preživjeli.
Neke Kozarčane su odmah ubijali, ali najstravičnije je, prema svim sjedočenjima, bilo otimanje djece. Majke su ih stiskale i plakale. Svaka pobuna kažnjavana je – bajonetom.
Dio muške djece, od 11, 12 i 14 godina smještan je u posebne prostorije. Onda su im isti zločinci, koji su im ubili roditelje ili ih transportovali u druge logore, navlačili ustaške uniforme i pravili od njih takozvanu “ustašku uzdanicu”.
Ustaše su govorile da su oni njihovi “janjičari”. Međutim, ni to “prevaspitavanje žrtava” nije bilo dovoljno.
Imali su običaj da veliki broj djece strpaju u jednu zgradu, po pedesetoro u jednu prostoriju, tako da su mogla samo uspravno stajati, a bila su potpuno iznemogla. Zatim su im donoslili otrovanu hranu i vodu, svjedočili su preživjeli.
Nakon njihovog odlaska, poslije dva sata djeca bi počela da vrište i zapomažu. Padali su jedno preko drugog. Te dječije leševe ostali logoraši su morali da trpaju u deke i nose u jame. Po djeci je posipan kreč. To je trajalo danima. U jamama su završavali mališani sa Kozare, iz Bosne, Vojvodine…
Sav taj krvavi pir bila je odmazda nad Srbima za otpor, naročito na Kozari, pošto se srpsko stanovništvo nije predavalo nacistima i ustašama. Sva popaljena srpska sela i čudovišni zločini u tom kraju nisu urodili plodom.
Zato su njemačke vlasti izdale naredbu, a ustaše je sprovodile u djelo:
“Sva lica zatečena u borbi strijeljati. Svo stanovništvo pohvatati i sprovesti u sabirne centre. Muškarce iznad 14 godina otpremiti u koncentracione logore. Pri pokušaju bjekstva bez milosti upotrijebiti vatreno oružje.
Mlade žene i djevojke, prema zapovijesti firera, transportovati na rad u NJemačku, starije žene i djecu raseliti ili otpremiti u Jasenovac, koji može primiti neograničeni broj zatvorenika.
Ko osobe koje dolaze iz Kozare i Prosare propusti ili nakon zarobljavanja oslobodi – biće stavljen pred radni sud.”
Među pohvatanim i u logore odvedenim Srbima sa tog područja bilo je 23.830 mališana razne dobi.
Jedan dio je ubijen, jedan dio je umro od izgladnjivanja i tufusa, a jedan dio je spašen tako što su djeca pod lažnim imenima usvajana u raznim porodicama. Nakon rata UDBA je bez obrazloženja uništila dokumentaciju, pa mnogi usvojeni nisu znali za svoje pravo porijeklo.
PEĆI I MESARSKI NOŽEVI
Oktobra 1942. godine Luburić je u Jasenovcu priredio svečanost i ustašama podijelio zlatne i srebrne medalje koje im je Pavelić namijenio kao nagradu “za zasluge”.
Na tom “banketu” Luburić je održao govor i, prema iskazu svjedoka, rekao doslovno: “U ovoj godini u Jasenovcu smo poklali više ljudi nego Osmanlijsko carstvo za sve vrijeme boravka Turaka u Evropi”.
Čak su i nacisti okarakterisali Luburića kao “ekstremnog sadistu” i “mentalnog bolesnika”. O dubini mržnje svjedoči i činjenica da je Nada Tanić Luburić, njegova polusestra, bila zadužena za ženski logor “Nova Gradiška”.
Mjesta masovnih pogubljenja nalazila su se po čitavom jasenovačkom logoru. Većina je smještena na desnoj obali Save od Dubice nizvodno, a naročito u selu Gradina. Prema forenzičkim istraživanjima, više od 300.000 ljudi pobijeno je baš tu.
Ubistva logoraša vršena su takođe i u šumi pored logora “Krapje”, blizu logora “Versaj” i “Uštica”, na čitavoj lijevoj obali Save nizvodno od Jasenovca do sela Jablanac i Mlake.
Unutar kompleksa postojao je krematorijum, koji je u stvari bio peć za pečenje cigle, a ustaše su ga osposobile za spaljivanje ljudi. U krugu logora postojala su i druga mjesta gde su ljudi mučeni i ubijani, a zvali su se “Lončara”, “Granik”, “Zvonara”, “Sablasno jezero”…
U logoru “Stara Gradiška” mučenja i ubijanja vršila su se u podrumima stare austrijske tvrđave, u kuli te tvrđave i na obalama Save.
POSLJEDNJI SARAJEVSKI POGROM
Pred sam pad NDH, Luburić u martu 1945. godine dolazi u Sarajevo sa svojim ljudima i za tri sedmice ubija više stotina Sarajlija. Bio je to posljednji krvavi pohod ovog masovnog ubice.
Ustaše su se sa sarajevskim Srbima obračunale još 1941. godine, Jevreji su došli na red 1942. godine, tako da pri kraju rata Luburić više nije mogao da bira, pa se tada obrušio na muslimansko stanovništvo.
Tokom Drugog svjetskog rata stradalo je, najmanje, oko 11.000 Sarajlija. Od ovog broja, oružane formacije NDH odgovorne su za smrt 95,87 posto stradalih Sarajlija, podaci su Zemaljske komisije koja se bavila istraživanjem zločina.
Posljednji masovni zločini nad stanovništvom Sarajeva, koje su počinile ustaše, dogodili su se krajem marta 1945. godine, nekoliko dana pred oslobođenje grada.
Na Marijin Dvoru javno je obješeno 55 lica muslimanske i srpske nacionalnosti, muškaraca i žena, zbog navodne odgovornosti za smrt trojice ustaških policajaca.
Presudom “Prijekog ratnog suda stožernika Luburića”, 29. marta 1945. godine strijeljano je 41 lice bošnjačke, hrvatske i srpske nacionalnosti. Za sva lica se u presudi navodi da su bili “organizovani komunisti”.
Neposredno nakon oslobođenja Sarajeva formirana je komisija koja je ekshumirala žrtve ustaškog zločina u vili “Folkert” /poznatoj i kao vila “Berković”/, u kojoj je “stolovao” Maks Luburić. U dvorištu vile pronađena su 23 plitko zakopana leša. Komisija je utvrdila da su sve žrtve ubijene tupim predmetima ili klanjem.
Vjekoslav Maks Luburić, desna ruka poglavnika Ante Pavelića i izdanak Mileta Budaka, ustaškog ideologa, spada među najkrvavije i najmonstruoznije ubice Drugog svjetskog rata. Ubijao je bez milosti sa sadističkom posvećenošću ustaškoj ideji.
Izbjegao je pravdu nakon sloma NDH, ali je, ipak, na kraju vraćen u pakao iz koga je i izašao kao masovni ubica i simbol užasa.
