Na današnji dan, prije tačno 100 godina, osnovana je država koja je na prostorima današnje Republike Srpske i BiH donijela veliki napredak, ali i izazvala rasprave koje i danas traju.
Regent Aleksandar Karađorđević je 1. decembra 1918, u ime svog oca, kralja Srbije Petra Karađorđevića, proklamovao Kraljevinu Srba Hrvata i Slovenaca, koja će kasnije dobiti ime Kraljevina Jugoslavija.
Osnivanjem, kako je često krste, Prve Jugoslavije, prvi put u istoriji područja zapadno od Drine, pa i teritorija današnje RS, našla su se u zajedničkoj državi sa Srbijom i drugim balkanskim južnoslovenskim narodima.
Foto arhivska fotografija
U sedam i po decenija jugoslovenske istorije na ovim prostorima je nepismenost gotovo iskorijenjena, izgrađene su pruge, putevi, škole, zdravstveni sistem i brojna privredna preduzeća. Mnoge od tih blagodeti će propasti sa propašću države u kojoj su stvoreni.
O napretku svjedoči i primjer Banjaluke i nekadašnje Vrbaske banovine, koja je, za Kraljevine, obuhvatala veliki prostor od Bihaća do Tuzle, na sjeveru današnje BiH, sa oko million stanovnika.
U doba prvog vrbaskog bana, Svetislava – Tise Milosavljevića, za samo pet godina sagrađeni su kapitalni objekti u Banjaluci: između ostalih i Banski dvor, Banska uprava Narodno pozorište i današnja Palata predsjednika RS, kao i prvo plansko stambeno naselje.
Foto: Siniša Pašalić/RAS Srbija
Banski dvor
U to doba je podignuto i stotinu škola u Vrbaskoj banovini, što je tridesetih godina prošlog vijeka bio pravi podvig. Četiri decenije kasnije, u vrijeme socijalističke Jugoslavije, pokrenut je program “Hiljadu škola u BiH”. Škole su tada otvorene i najudaljenijim selima, u kojima je nepismenost, pogotovo među ženskom djecom, bila ogromna.
Foto Arhiv RS i Muzje RS
Prvomajska parada 1959. u Banjaluci
Uprkos svim ovim činjenicama i danas pojedini istoričari smatraju da Jugoslavija nije bila dobro rješenje. Tako Zoran Pejašinović, čija je specijalnost lokalna istorija Banjaluke, ocjenjuje da je Jugoslavija bila slična Austrougarskoj: imala je dobrih strana, ali mnogo više protivrječnosti, a jedna od njih je, tvrdi, to što su različiti narodi “ugurani” u jednu državu pod dominacijom jedne nacije.
– Bila je to skupo plaćena zabluda srpske elite s početka 20. vijeka. Odbili su prijedlog saveznika da se poslije Prvog svjetskog rata Bosna, Hercegovina, Vojvodina i dijelovi Dalmacije pripoje Kraljevini Srbiji i to nas je sve skupo koštalo. Od trenutka nastanka bilo je samo pitanje kad će se Jugosalvija raspasti. I raspala se, nažalost, uz ogromne ljudske gubitke – kaže Pejašinović.
Grad Jugoslovena
Da su mnogi Banjalučani Jugoslaviju smatrali svojom domovinom, svjedoče i podaci iz popisa stanovništva 1991. godine, uoči raspada zemlje. Tada je skoro 16 odsto mještana banjalučkog gradskog područja u rubriku nacionalnost upisalo Jugosloven.
Foto: Dejan Božić/RAS Srbija
Prema pisanju tadašnjih medija, Banjaluka je bila grad sa procentualno najviše deklarisanih Jugoslovena u cijeloj Jugoslaviji. Ipak, većina banjalučkih jugonostalgičara je i tada, kao i danas, kao jedinu “pravu” Jugoslaviju doživljavala Titovu SFRJ, nasljednicu Kraljevine SHS.
