Saradnik Frontal.SRB, usljed ponovnog otvaranja priče o „reformi policije“ na mala vrata, osjetio je potrebu, kao pravnik, da objasni i naglasi osobine i značaj jedine preostale oružane sile pod neposrednom upravom države Srpske.
Policija Republike Srpske predstavlja garant zaštite teritorijalnog suveriniteta i integriteta Republike, zaštite života i lične bezbjednosti njenih građana.
Piše: Mile Aljetić
Odmah da se razumijemo, nemam namjeru da politikante, buntovnike za jednokratnu upotrebu i pripejd blogere ubjeđujem u značaj poznavanja organizacione strukture i načina funkcionisanja policije Republike Srpske, a još manje u značaj njenog postojanja pod imenom Republike Srpske.
Pogotovo ne onaj profil buntovnika koji uličnim performansima ponižava nečije sinove, očeve, stričeve, sinovce, muževe i komšije jer na uniformi nose obilježja Republike i rade posao od koga izdržavaju porodice.
Prilikom pisanja teksta, korišćena je osnovna i dodatna literatura sa osnovnih studija fakulteta pravnih nauka, kao i pozitivno pravni propisi koji regulišu predmetnu oblast, zbog toga će vjerovatno i nekim čitaocima ovako pravo postavljen, jedino moguć tekst biti dosadan.
Ipak, nastavljam rizikujući da neki već ovdje mogu zastati sa čitanjem.
POLICIJA U PRAVNOJ DRŽAVI
Unutrašnji poslovi ulaze u okvir klasične državne uprave u kojoj država djeluje u svojoj izvornoj ulozi kao vlast, a nastankom pravne države uslijedile su velike promjene i u policiji. Policija nije više samo čuvar države od građana, već je njena aktivnost usmjerena ka interesima čitavog društva, svih njenih građana, a ne samo vladajuće strukture.
Unutrašnja policijska djelatnost u nekim zemljama pojavljuje se u vidu sudske policije i u vidu policije za zaštitu javne bezbjednosti koja obuhvata širok vid preventivne djelatnosti.
Poslovi policije izdvajaju se iz poslova unutrašnje uprave, a za njihovo obavljanje formiraju se posebni resori pod nazivom ministarstva unutrašnjih poslova, odnosno ministarstva policije.
OBILJEŽJA POLICIJE
Policija kao dio sistema državne uprave, vrši vlast i primjenjuje prinudu sprovodeći zakone koji u pravnoj državi imaju obaveznu snagu erga omnes, što znači da su zakonima i drugim propisima vezani i oni koji ih donose i oni na koje se odnose.
Uz obilježja koja ima kao organ državne uprave, policija ima i dodatna obilježja koja proizilaze prvo iz činjenice što se zaštite opšteg interesa u aktivnostima policije manifestuje kroz zaštitu bezbjednosti države i njenih građana, a zatim i činjenice da policija raspolaže ovlaštenjima da neposredno primjenjuje upotrebu sile.
Ona se zbog toga djelimično tretira i kao oružani organ. Policijske aktivnosti u odnosu na druge organe državne uprave, karakterište često i tajnost rada, koja je karakteristična za njen tzv. operativni rad.
PODJELA FUNKCIJA POLICIJE
Funkcija društvene regulacije i funkcija održanja poretka vlasti (represija i prevencija opšteg kriminaliteta, regulisanje saobraćaja, intervencije u slučaju vanrednih okolnosti i dr.)
Represivna funkcija je izražena i kod zemalja najvećeg stepena demokratije jer se time čuva poredak, a svaki napad na policajca se najstrožije kažnjava.
Bezbjednosne, odnosno upravnopravne zadatke policijske funkcije (kontrola javnih informacija i komunikacija, kontrola udruženja i organizacija, kontrolu javnog okupljanja itd.).
PRAVNI ASPEKTI POLICIJSKE FUNKCIJE
Vršenjem upravne funkcije policija doprinosi sprovođenju izvršne (upravne) funkcije države.
Vršenjem krivične i prekršajne funkcije ona doprinosi sprovođenju sudske funckije države.
Vršenjem normativne funkcije policija doprinosi sprovođenju zakonodavne funckije pravne države.
ORGANIZACIJA I DJELOKRUG
Ministarstvo unutrašnjih poslova organizaciono je postavljeno kao jedinstven organ koji djeluje na teritoriji čitave Republike, kao jedini organ državne uprave nadležan za unutrašnje poslove u Republici Srpskoj sa mrežom svojih organizacionih jedinica.
Poslovi koje obavlja Ministarstvo unutrašnjih poslova djele se ne policijske i ostale poslove.
Policijske poslove čine: „operativno stručni poslovi kojima se obezbjeđuje zaštita života, lična bezbjednost, ljudska prava i slobode, zaštita ustavnog poretka nasilnog ugrožavanja i promjena i bezbjednost Republike u skladu sa zakonom, zaštita svih oblika svojine, sprečavanje vršenja krivičnih djela, otkrivanje krivičnih djela itd.
Ostale unutrašnje poslove čine: „upravnopravni, analitičko – informatički, poslovi komunikacije i veze, materijalno – finansijski i imovinski poslovi, školovanje i stručno osposobljavanje, kontrola nabavljanja, držanja i nošenja oružja i municije, jedinstveni matični broj, prebivalište i boravište, putne isprave, lične karte, vozačke dozvole i registracija motornih i priključnih vozila itd.
Organi unutrašnjih poslova u vršenju zakonom utvrđenih poslova sprovode ne samo zakonske i druge propise Republike Srpske, već i zakonske i druge propise BiH.
OSNOVNA I UNUTRAŠNJA ORGANIZACIONA STRUKTURA I RUKOVOĐENJE
Osnovna i unutrašnja organizaciona struktura i rukovođenje predstavlja utvrđen raspored poslova i sistem međusobnih veza između ljudi u organizaciji polazeći od postavljenih ciljeva i raspoloživih kadrova i sredstava.
Osnovne organizacione jedinice u sjedištu ministarstva su: Kabinet, Služba, Policijski odbor, direktor policije, Uprava, Specijalna antiteroristička jedinica i Centar za obuku, a van sjedišta Ministarstva – policijske uprave.
RUKOVOĐENJE POLICIJOM
Rukovođenje u upravi predstavlja planiranje, usmjeravanje, povezivanje i koordinisanje poslova više pojedinaca ili organizacionih jedinica na osnovu ovlašćenja.
Rukovođenje u policiji, ima i opšta obilježja rukovođenja u upravi, ima i određene specifičnosti u pogledu brojnosti rukovodećih funkcija, zatim u ovlaštenjima rukovodioca i dr.
Ministarstvom unutrašnjih poslova Republike Srpske rukovodi ministar. Njegova ovlaštenja su: rukovodi ministarstvom, predstavlja ministarstvo i odgovoran je za aktivnosti van njega.
Dužan je da se pridržava Ustava Republike Srpske, Ustava BiH, zakona i drugih propisa, isto tako i sudskih odluka i Kodeksa o ponašanju ministara.
Ministar unutrašnjih poslova Republike Srpske odgovoran je za ostvarivanje saradnje sa drugim organima i organizacionim jedinicama Republike Srpske, organima i organizacijama BiH, Federacije BiH, Brčko Distrikta, kao i sa međunarodnim organizacijama.
Ministar takođe daje naloge za upotrebu finansijskih sredstava, donosi provedbene propise (pravilnik, naredbe i upustva) kada je za to zakonom ovlašten. Donosi pojedinačne akte o prijemu i otpustu državnih službenika na osnovu provedenog postupka, pokreće postupak i izriče mjere za povredu radnih dužnosti službenika i odlučuje o prigovoru kojim se zaposleni udaljava sa radnog mjesta.
U slučaju proglašenja vanrednog stanja, stanja elementarne nepogode ili opšte opasnosti širih razmjera u Republici ili dijelu Republike uz saglasnost ministra, direktor policije može formirati jednu ili više posebnih jedinica policije za te namjene.
Direktor policije je rukovodilac ukupnih operativnih poslova u Ministarstvu. Predlaže i finansijski plan za potrebe policije i odgovoran je za finansijsko – materijalne resusre namjenjene za potrebe policije. Za vrijeme privremene spriječenosti zamjenjuju ga rukovodioci operativnih uprava po potrebi.
Njega imenuje Vlada na prijedlog Nezavisnog odbora, na mandat od četiri godine. Taj nezavisni odbor imenuje Narodna skupština, a broji sedam članova. Dva člana iz reda profesionalnih pripadnika ministarstva, i pet članova iz reda uglednih građana. Kandidat za ministra mora ispunjavati uslove utvrđene zakonom.
Svaka organizaciona jedinica ima svog rukovodioca čiji naziv zavisi od ranga i naziva jedinice. Policajci obavljaju operativno stručne poslove dok državni službenici i zaposleni obavljaju ostale unutrašnje poslove.
STATUS POLICIJSKOG SLUŽBENIKA
Policijski službenici su profesionalni pripadnici policije koji na trajnoj osnovi obavljaju unutrašnje poslove na osnovu dužnosti i ovlaštenja prediđenim zakonima i drugim propisima.
Svoje nadležnosti obavljaju u propisanoj policijskoj uniformi, a neke nadležnosti i u građanskom odijelu.
Policijski službenici polažu zakletvu pred ministrom unutrašnjih poslova čiji je tekst utvrđen zakonom. (čl. 78) Ona glasi: „Zaklinjem se da ću dužnost policijskog službenika vršiti savjesno i odgovorno, da ću se pridržavati Ustava i zakona i da ću štititi ustavno uređenje Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, prava, slobode i bezbjednost, da ću poslove i zadatke policijskog službenika izvršavati i u slučajevima kada izvršavanje tih poslova i zadataka dovodi u opasnost i moj život.“
U vršenju poslova iz okvira svojih ovlaštenja, policijski službenik ima pravo da upotrijebe najblaže sredstvo sile prema licima kada ostale mjere nisu efikasne i ne daju željene rezultate. Kao i druge mjere i radnje propisane Zakonom i Pravilnikom o upotrebi sile da bi obezbjedio izvršenje službene radnje.
Upotreba vatrenog oružja strogo je zakonom ograničena i prije upotrebe vatrenog oružja ovlašteno lice dužno je upozoriti lice da će upotrijebiti vatreno oružje ako ne prestane sa radnjom zbog koje se vatreno oružje može upotrijebiti ako to okolnosti dozvoljavaju. Naređenje se ne upućuje ako bi to ugrozilo izvršenje policijskog zadatka, njegov život ili život drugih lica.
Policijski službenik nakon upotrebe sile dužan je podnijeti izvještaj o upotrebi sile.
Rukovodilac osnovne organizacione jedinice odlučuje o zakonitosti i pravilnosti upotrebe sile i ocjenu dostavlja Jedinici za profesionalne standarde. Ako je sila upotrebljena na nezakonit ili nepravilan način, odmah se pokreće postupak disciplinske odgovornosti policijskog službenika.
ZASNIVANJE RADNOG ODNOSA
Zasnivanje radnog odnosa državnih službenika u Ministarstvu propisan je Zakonom o policiji i unutrašnjim poslovima.
Zapošljavanje policijskih službenika zasniva se na:
raspoloživosti radnih mjesta,
javnom konkursu i
prethodnom utvrđivanju uslova.
(čl. 70., Zakonom o policiji i unutrašnjim poslovima)
Prilikom zapošljavanja u svojstvu policijskog službenika lice mora ispunjavati opšte uslove, a to su : da ima državljanstvo Republike Srpske, odnosno Bosne i Hercegovine, da ima između 18 i 27 godina za početni čin policajac i do 35 godina za početni čin – mlađi inspektor. Izuzetak postoji ako Ministarstvo posredstvom javnog konkursa zapošljava policijske službenike koji su trenutno zaposleni u drugom policijskom organu BiH u svim činovima, isključujući čin mlađeg policajca i mlađeg inspektora. Najmanje IV stepen stručne spreme za čin mlađeg policajca i najmanje VI stepen stručne spreme za čin mlađeg inspektora.
Kao dokaz o posebnoj fizičkoj i psihičkoj sposobnosti za rad, prilože ljekarsko uvjerenje ne starije od tri mjeseca kao da nije otpušteno iz institucije državne uprave ili iz vojne službe u BiH po osnovu izrečene disciplinske mjere u posljednjih pet godina, da protiv lica nije pokrenut krivični postupak, da pravosnažnom presudom nije izrečena kazna za krivična djela i da nije optuženo od Međunarodnog krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju i da nije odbilo da se pojavi pred Tribunalom u svojstvu svjedoka.
Zatim, da lice nije kažnjeno za prekršaj sa posebnim obilježjem nasilja, da dosadašnje ponašanje navike ili sklonosti ukazuju na podobnost za obavljanje policijskih poslova. (čl.74, stav 1, tačka 1-10). Podatke iz kaznene evidencije Ministarstvo pribavlja po službenoj dužnosti.
Pored opštih uslova ministar na prijedlog direktora određuje posebne uslove koje se utvrđuju pravilnikom.
Prilikom zapošljavanja, ministar formira Komisiju za izbor da bi se obezbijedila pravednost i transparentnost postupka zapošljavanja. (čl. 76, stav 1, Zakona o policiji i unutrašnjim poslovima)
Policijski službenik ne može biti nosilac bilo kakve javne funkcije, ne može ispoljavati svoja politička opredjeljenja, biti član političke stranke ili slijediti njena upustva, ne može komentarisati rad Ministarstva ili davati bilo kakve izjave bez odobrenja direktora ili ministra.
Dodatne aktivnosti za naknadu može obavljati uz odobrenje direktora, u skladu sa pravilnikom koji donosi ministar.
DISCIPLINSKA I MATERIJALNA ODGOVORNOST POLICIJSKIH SLUŽBENIKA
Ovlaštena službena lica i državni službenici u Ministarstvu unutrašnjih poslova za povrede radnih dužnosti odgovaraju disciplinski i materijalno.
Ako ovlaštena lica učine krivično djelo ili prekršaj, njima će se izreći kazne predviđene u propisima koji regulišu krivičnu i prekršaju odgovornost.
Zakonom o policiji i unutrašnjim poslovima – jasno je regulisana disciplinska i materijalna odgovornost policijskih službenika.
OBLICI NADZORA NAD RADOM POLICIJE
Cilj kontrole je da se ustanovi da li policija djeluje u skladu sa zakonom i koliki je stepen njene efikasnosti i racionalnosti.
Teorija i praksa razvile su veći broj različitih kontrolno – nadzornih sredstava rada uprave koji se odnosi i na policiju kao dio državne uprave.
Razlikuju se dvije osnovne vrste kontrole upravo i to:
Politička kontrola (koju ostvaruju politički subjekti kao što su parlament, vlada, političke stranke i javno mnjenje)
Pravna kontrola uprave (koja se ostvaruje putem upravne odnosno administrativne kontrole)
Kontrolu nad radom Ministarstva ostvaruje predsjednik Republike Srpske, Narodna skupština Republike Srpske, odnosno Odbor za bezbjednost Narodne skupštine Republike Srpske, Vlada, Ustavni sud, redovni sudovi i građani. (čl.155 Zakona o policiji i unutrašnjim poslovima)
ZAKLJUČAK
Koliko god bilo teško razumjeti policija svake zemlje, pa tako i Republike Srpske čini značajan elemenat pravne države i značajan organ državne uprave, koji ne smije nikada biti zanemaren i kao zajednica trebamo omogućiti uslove kako zakonske tako i materijalne da joj olakšamo obavljanje njene djelatnosti.
Dobra saradnja i odnos sa građanima, veći stepen profesionalizacije i tehničke opremljenosti, saradnja sa drugim državnim i nedržavnim organizacijama, jedni su od neophodnih uslova za veću efikasnost policije.
Naposlijetku, policija Republike Srpske ne smije doživjeti sudbinu Vojske Republike Srpske.
