Udruženje nezavisnih intelektualaca Krug 99 iz Sarajeva izdalo je 22.10.2019. saopštenje pod naslovom “Opasne podvale o naciji” kao reakciju (osporavanje) na autorski tekst predsjednika VSTS-a Milana Tegeltije.
Ovaj tekst Udruženja Krug 99 do te mjere predstavlja naučnu podvalu, da nužno zahtijeva da na njega odgovorim. Ako u tekstu zanemarimo personalna etiketiranja i politički naboj, te ga posmatramo isključivo sa stanovišta njegove osnovne teze i njene argumentacije, dolazimo do nauci neprihvatljive isključivosti, zasnovane na “uslovno govoreći” samo jednoj strani medalje.
Osnovna teza koja se može iščitati kroz ovo osporavanje moga teksta Kruga 99 je tvrdnja da država pa time i državljanstvo građanima te države daje naciju, koju oni bez države nemaju. (…a šta ćemo sa Kurdima, Palestincima i inim narodima bez države ..?) Ovakva teza, u ovom osporavanju, nije istorijski, pravno niti sociološki održiva.
Naime, autori ovog teksta, valjda računajući na populistički naboj i nedovoljno znanje onih kojima je tekst u stvari upućen, podvaljuju pod opštim pojmom nacije isključivo ono što se u političkoj i pravnoj teoriji naziva “politička nacija”, svjesno ignorišući ono što se u političkoj i pravnoj teoriji naziva pojmom “etnička nacija”, koja je sasvim sigurno, zašto to ne reći, starija od političke nacije.
Etnička nacija je izvor narodnog kolektiviteta. Ona počiva na porijeklu, tradiciji, jeziku, kulturi i svemu onom što jedan narod razlikuje od drugog i time ga čini prepoznatljivim i jedinstvenim u odnosu na druge narode.
U političkoj i pravnoj teoriji pojam nacija nije jednoznačan i definiše se na oba ova načina, zavisno od, ne samo političko-pravnog nego čak i jezičkog tumačenja pojma nacija na određenom geografskom području. Za geografsko područje istočne Evrope na kojem leži BiH, pojam nacije se tumači u smislu “etničke nacije” za razliku od područja npr. Sjeverne Amerike u kojem se pojam nacije tumači kao pojam “političke nacije”.
Kako se BiH ne može prostorno i geografski istrgnuti iz područja kome geografski pripada, tako se ni jezička značenja i tumačenja pojma nacija ne mogu istrgnuti iz konteksta područja kojem pripada.
Međutim, šta je to specifično za BiH kada je pojam nacije u pitanju?!
Shodno Ustavu BiH koji je konsezualnog karaktera i kao takav dio Dejtonskog mirovnog sporazuma, pojam nacije je eksplicite ustavno definisan i to u smislu “etničkih nacija” (Srbi, Hrvati, Bošnjaci i ostali). Ustav BiH, naprotiv, ne prepoznaje pojam političke nacije “bosanske nacije” tretirajući je eventualno pod pojmom “ostali”.
Prema tome, definisanje pojma nacije u BiH nije prepušteno pravnim i političkim teorijama, nego je to pitanje eksplicite definisano Ustavom BiH.
Nacije se shodno Ustavu BiH definišu na bazi etničkih a ne političkih nacija i na osnovu takvog definisanja etničkih nacija uspostavlja njihovu konstitutivnost (gradivno tkivo) u temelje Bosne i Hercegovine.
Deetniziranje nacije i delegitimisanje konstitutivnosti naroda u BiH, kako je to urađeno u ovom tekstu Udruženja Krug 99, udarac je na sam temelj dejtonske Bosne i Hercegovine ugrađen u njen Ustav.
Osporavanje je to prava građana BiH na nacionalni identitet, onako kako ga oni sami doživljavaju, a koje pravo im je zagarantovano Ustavom BiH.
Nacionalni identitet se ne može dekretom oktroisati, kako to sugeriše ovakav jedan tekst. Nacionalni identitet ima i svoju istorijsku i ličnu dimenziju, koja počiva na porijeklu i osjećaju pripadanja određenom kolektivitetu.
Svako nametanje u tom kontekstu predstavlja vrlo opasnu tendenciju i nužno rađa otpor, koji ne može imati dobru perspektivu.
Teza u tom tekstu koja je takođe vrlo interesantna i, najblaže rečeno sporna, je da je država BiH starija od svojih naroda i da je zbog toga ona nosilac suvereniteta samostalno i nezavisno od svojih naroda koji čine njeno stanovništvo i njihove državotvorne volje.
Prema ovom mišljenju država postoji kao nekakav poseban nadnarodni entitet, veća je od naroda koji joj daju državnost i egzistira samostalno i nezavisno od volje naroda koji čine njeno stanovništvo.
Državu kao pojam nesporno čine tri elementa, teritorija, stanovništvo i efektivna vlast. Prema tome, ovakva teza je u stvari skraćivanje državnih atributa i svođenje pojma države isključivo na jedan atribut državnosti, na teritoriju, što je apsolutno neodrživo i neispravno poimanje države, jer osnovni smisao demokratske države je da ona egzistira zarad i u korist svoga stanovništva (naroda), a ne stanovništvo (narod) zbog države.
Sa druge strane, u ovakvoj tezi se može nazreti i osporavanje etničkog porijekla konstitutivnih naroda u BiH, što je jednako opasno sa stanovišta poštovanja identitetskih prava građana u BiH.
Na kraju moram istaći da ovakva teza o građanskoj državi sa ovakvom argumentacijom, u stvari jednako delegitimiše konstitutivnost naroda u BiH (etničku složenost), kao i strukturalnu složenost BiH (enitetsko ustrojstvo BiH) .
Ovakva teza se zbog toga u svojoj biti može posmatrati kao poziv na ustavnu rekonstrukciju BiH, kako u njenom etničkom tako i u strukturalnom smislu i to njenim svođenjem na centralizovanu i monolitnu državu. Prema tome ovakav poziv na pseudograđanizaciju BiH u stvari predstavlja samo sredstvo ka ostvarenju takvoj jednog političkog cilja.
I kako sam to već rekao, ovakva teza predstavlja intelektualističku agresiju na pravo građana BiH na nacionalni identitet zagarantovan Ustavom BiH inkorporiran u formi konstitutivnosti u temelje BiH kao strukturalno i etnički složene države.
