Bunt je stao zbog korone. Nakratko. Onda je narod došao na liturgiju i litiju na praznik Svetog Vasilija Ostroškog, u Nikšiću. Reakcija režima Mila Đukanovića bila je brutalna – episkopu budimljansko-nikšićkom Joanikiju i sedmorici sveštenika određeno je zadržavanje do 72 sata. Narod u Crnoj Gori ponovo je na nogama.
Zakon o slobodi vjeroispovijesti koji je usvojen u Crnoj Gori prije par mjeseci izazvao je snažnu reakciju vjernika i poruku “ne damo svetinje”. Crnogorske vlasti su nemilosrdne. Svjedočili smo privođenju mitropolita Amfilohija i drugih sveštenih lica, sada episkopa Joanikija, ne nazire se kraj ovom nepravednom i nasilnom pokušaj otimanja imovine SPC.
A šta je to što narod brani, za šta je ustao i uzdrmao jako Đukanovićev režim koji sad sve češće poseže sa silom? Borba protiv spornog zakona zapravo je bitka za očuvanje nekoliko stotina svetinja SPC-a u ovoj zemlji. Među njima se izdvajaju osam najvažnijih: Ostrog, Morača, Savina, Đurđevi stupovi, Miholjska prevlaka, manastir Svetog Petra Cetinjskog, Crkva Svetih apostola Pavla i Petra i manastiri na Skadarskom jezeru.
Većina crkava i manastira u Crnoj Gori izgrađena je još u srednjem vijeku, a istoričar Dejan Ristić nedavno je za Blic objasnio da “kao jedina autokefalna pomjesna crkvena organizacija istočno-hrišćanskog obreda nastala zaslugom Svetog Save I Srpskog tokom 1219. godine, Srpska pravoslavna crkva djeluje na prostoru današnje Crne Gore u neprekinutom duhovnom, istorijskom, identitetskom, kulturološkom, umetničkom i prosvetnom kontinuitetu”.
– Treba ukazati i na činjenicu da je upravo arhiepiskop Sveti Sava I Srpski, odmah po sticanju autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve, 1219. osnovao osam novih episkopija među kojima je poseban značaj oduvijek imala Zetska, koja je tokom vremena prerasla u današnju srpsku pravoslavnu Mitropoliju crnogorsko-primorsku – ističe Ristić.
Sjedište Zetske episkopije Sveti Sava I Srpski uspostavio je te iste 1219. ili najkasnije 1220. godine u manastiru Svetog Arhangela Mihaila na Prevlaci u Boki Kotorskoj. Tokom prethodnih vijekova na području današnje Crne Gore podignut je izuzetno veliki broj bogomolja (srpskih pravoslavnih crkava i manastira) koji predstavljaju prvorazredan korpus srpskog nacionalnog kulturnog naslijeđa. Najstarije bogomolje istočnohrišćanskog obreda na ovom području podizane su od strane srpskih velikaša i pripadnika klera i u prednemanjićkom periodu. Jedna od svakako najpoznatijih jeste i Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Bijelom Polju koju je krajem XII vijeka, kao svoju zadužbinu, podigao humski knez Miroslav, stariji brat velikog župana Stefana Nemanje.
– Za ovu svetinju je neraskidivo vezan i jedan od najznačajnijih spomenika srpske pismenosti, a to je znameniti Miroslavljev jevanđelistar, koji se danas čuva u Narodnom muzeju u Beogradu. Viševijekovno prisustvo Srpske pravoslavne crkve, kao autokefalne crkvene organizacije, na području današnje Crne Gore materijalizovano je kroz postojanje više stotina bogomolja građenih u razdoblju od 1219. do danas – objašnjava Ristić.
Manastir Savina
Manastir Savina se nalazi pored Herceg Novog, Sagrađen je oko 1030. u bujnoj mediteranskoj vegetaciji na jednom od najljepših dijelova sjeverne crnogorske obale. Manastir se sastoji od tri crkve: Mali hram Uspenja Presvete Bogorodice, Veliki hram Uspenja Presvete Bogorodice i Hram Svetog Save, po kome je i manastir dobio ime.
Miholjska prevlaka
Miholjska prevlaka, Ostrvo Sv. Arhanđel Mihailo, ili u skorije vrijeme Ostrvo cvijeća, prvo je od tri ostrva u jedinstvenom nizu ostrva u Tivatskom zalivu Boke Kotorske, poznatijih kao Krtoljski arhipelag. Na ovaj dio zaliva prostirao se metoh manastira Svetog arhangela Mihaila, koji je 1219. ili 1220. osnovao Sveti Sava I Srpski kao sjedište novouspostavljene Episkopije zetske, današnje srpske pravoslavne Mitropolije crnogorsko-primorske. Sredinom 15. vijeka manastir je srušen, a lokalno predanje, pomenuto i u Istorijama Crne Gore Vasilija Petrovića, Petra I Petrovića Njegoša, svjedoči da su monasi, njih 70, u političkoj zavjeri potrovani i da je mletačka mornarica topovima i miniranjem uništila manastir kao kolijevku pravoslavlja u Primorju, što je potvrđeno brojnim arheološkim istraživanjima.
Ostrog
Manastir Ostrog je manastir Srpske pravoslavne crkve smješten uz skoro vertikalnu liticu, visoko na planini Ostroška greda. Posvećen je Svetom Vasiliju Ostroškom. Osnovao ga je srpski pravoslavni hercegovački mitropolit Vasilije u 17. vijeku, koji je tu i sahranjen, a kasnije je i kanonizovan. On je Svetac Čudotvorac. Tijelo mu počiva u ćivotu u pećinskoj crkvi. Manastir Ostrog spada među najposjećenije u jugoistočnoj Evropi. U njega dolaze vjernici svih religija iz svih krajeva svijeta.
Manastiri na Skadarskom jezeru
Skadarsko jezero obiluje srpskim pravoslavnim srednjovijekovnim manastirima i crkvama koje su gradili pripadnici srpskih zetskih dinastija Balšić i Crnojević. Najstariji među njima je manastir Starčevo na ostrvu Starčeva Gorica, posvećen Uspenju Bogorodice, podignut u 14. vijeku. U istom vijeku nastao je i manastir Beška na istoimenom najvećem ostrvu ovog predjela. Poznat je i manastir Moračnik na istoimenom ostrvu.
Crkva Svetih apostola Petra i Pavla
Srednjovijekovna katedralna, Saborna crkva u Bijelom Polju koju je krajem 12. vijeka podigao humski knez Miroslav, brat velikog župana Stefana Nemanje. Za vrijeme nereda u Humu, 1252. godine, iz Bogorodičinog manastira u Stonu je u Crkvu Svetog apostola Petra na Limu preseljeno sjedište Humske eparhije. Knez Miroslav je, u svojstvu ktitora, naložio da se za njegovu bogomolju izradi bogoslužbeni spis koji je poznat pod nazivom Miroslavljev jevanđelistar.
Đurđevi stupovi
Manastir Đurđevi stupovi kod Berana u staroj župi Budimlji je manastir srpske pravoslavne Eparhije budimljansko-nikšićke. Manastir je zadužbina Stefana Prvoslava, sina velikog župana Tihomira, najstarijeg brata velikog župana Stefana Nemanje. Grob ktitora se nalazi unutar manastira. Gradnja manastira je završena oko 1213. Sveti Sava I Srpski je 1219. uspostavio Budimljansku episkopiju i u ovom hramu ustoličio prvog budimljanskog episkopa Jakova.
Cetinjski manastir
Srpski pravoslavni cetinjski manastir posvećen je rođenju Presvete Bogorodice. Gospodar Crne Gore Ivan Crnojević sazidao ga je 1484. Od toga razdoblja je sjedište srpske pravoslavne Mitropolije cetinjske (crnogorsko-primorske). U više navrata je bio rušen od strane Turaka, a konačno ga je obnovio srpski pravoslavni episkop cetinjski Danilo iz dinastije Petrović. U novi manastir je ugrađeno kamenje iz starog, kao i ploča sa državnim grbom Crnojevića, te posvetom Ivana Crnojevića.
Morača
Jedan od najmonumentalnijih srpskih srednjovjekovnih manastira na tlu današnje Crne Gore. Podigao ga je 1252. Stefan, unuk velikog župana Stefana Nemanje. Manastir se nalazi na desnoj obali Morače, u proširenom dijelu kanjona, na prirodnoj zaravni slikovitog pejzaža, u Opštini Kolašin. Ispod manastira Morača je vodopad Svetigora, koji stvara obližnji potok koji se sliva u rijeku Moraču.
