U Pranjanima kod Čačka danas se obilježava godišnjica misije “Halijard”, kada je Јugoslovenska vojska u otadžbini spasila 500 oborenih savezničkih pilota.
Godišnjici prisustvuju predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i srpski član Predsjedništva BiH Milorad Dodik.
Foto: RTRS
Osnivač Fondacije “Halijard”, američki pilot Džon Kapelo, vjeruje da bi ovaj detalj iz istorije, dugo skrivan od javnosti, mogao biti polazna tačka za popravljanje odnosa srpskog i američkog naroda.
Kapelo uz pomoć države Srbije gradi pistu i memorijalni centar u Pranjanima koji svake godine posjećuju porodice porodice veterana i američki zvaničnici. U rad su se uključili i Srbi iz Amerike.
On vjeruje da bi “Halijard” mogao predstavljati i novi list u odnosima Srbije i SAD. Svjestan je šta se desilo 90-ih, ali smatra da je to bila anomalija, a ne pravo lice uzajamnih odnosa.
Osim u Pranjanima, godišnjica misije “Halijard”, u oktobru će biti obilježena i u Boljaniću kod Doboja, gdje je postojala druga pista za evakuaciju, a Kapelo navodi da pregovara sa vlastima Srpske da se i tu izgradi obilježje.
Operacija “Halijard” ili “Vazdušni most” smatra se jednom od najuspješnijih akcija u istoriji ratovanja, a tom prilikom spaseno je od zarobljavanja i moguće smrti više od 500 pripadnika angloameričkih vazdušnih snaga koje su Nijemci oborili iznad Јugoslavije.
Srpskim antifašističkim snagama otpora tokom 1944. i 1945. godine komandovao je general Јugoslovenske vojske u otadžbini Dragoljub Mihailović.
Evakuacija je vršena sa improvizovanih aerodroma u ruralnim oblastima na područjima Srbije i BiH.
Oborene savezničke avijatičare evakuisali su sredinom 1944. godine avijacija SAD u saradnji sa Јugoslovenskom vojskom u otadžbini i Narodnooslobodilačkom vojskom Јugoslavije.
Zbog toga je 24. jula 1944. osnovana Јedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada, koja je evakuisala ukupno 5.700 američkih vazduhoplovaca, od toga 2.350 iz Јugoslavije.
Za najuspješniju pojedinačnu akciju tokom misije “Vazdušni most” smatra se spasavanje 417 pripadnika avijatičarskih snaga sa improvizovanog aerodroma u Galovića polju u selu Pranjani 1944. godine.
Po naredbi generala Mihailovića, početkom marta 1944. godine počela je izgradnja aerodroma, sa kojeg je trebalo da se vrši evakuacija američkih avijatičara za Italiju. Stotine srpskih seljaka iz okolnih sela radilo je svakodnevno sa volovskim zapregama tokom marta 1944. godine da bi izgradili improvizovani aerodrom za evakuaciju.
Prvo je evakuisana britanska vojna misija na čelu sa generalom Čarlsom Armstrongom krajem maja 1944. godine, a sa njima i određeni broj savezničkih avijatičara. Ova evakuacija je ujedno značila i da saveznici napuštaju generala Mihailovića, a sljedeći talas evakuacije bio je 10. avgusta.
U mjestu Koceljeva, u Srbiji, sa improvizovanog aerodroma, nastavljena je evakuacija američkih avijatičara 17. i 29 septembra 1944. godine. Tada je sa pilotima odletio kapetan Džordž Musulin, a američki kapetan Nik Lalić je ostao da se i dalje stara o evakuaciji avijatičara.
Vrhovna komanda Јugoslovenske vojske u otadžbini sredinom oktobra 1944. godine, pod pritiskom partizanskih snaga, prelazi sa svojim jedinicama iz Srbije u istočnu Bosnu. Na planini Ozren u blizini sela Boljanić, kod Doboja, od 22. oktobra do 1. novembra 1944. godine bilo je osposobljeno novo uzletište.
Sa ovog uzletišta 1. novembra 1944. godine u Italiju je poletio avion sa šefom američke vojne misije, pukovnikom Robertom Mekdauelom, kapetanom Džonom Milodragovićem i poručnikom Majklom Rajačićem.
Sa uzletišta u Boljaniću 27. decembra 1944. godine za Italiju je odletio i kapetan Nik Lalić, te radio-telegrafista Artur Džibilijan.
