Prije 25 godina, na današnji dan u vojnoj bazi Rajt-Peterson u američkom gradu Dejton, potpisan je Opšti mirovni sporazum za BiH. Sporazum je zaustavio rat, u Republici Srpskoj se slavi kao praznik koji uspostavio mir, u Federacije ne. Svih ovih godina visoki predstavnici intervenisali su na dejtonsku strukturu BiH, najčešće nauštrb nadležnosti Republike Srpske. Valentin Incko najavljuje novu fazu angažovanja međunarodne zajednice u BiH, predsjednica Srpske Željka Cvijanović odgovara da je njegovo vrijeme odavno prošlo.
Četvrt vijeka nakon što je potpisan, najveća zasluga Opšteg okvirnog sporazuma što je zaustavio rat i donio mir. Uspostavljena je dejtonska struktura BiH, sa dva entiteta, tri konstitutivna naroda i visokim predstavnikom kao konačnim tumačem dejtonskog sporazuma.
– Smatram da smo bili u procjepu, stješnjeni sa svih strana. Rusija je iako prisutna u Dejtonu pregovarčki potpuno nemoćna, mi smo uspjeli da sačuvamo Republiku Srpsku, sa 49 odsto terirotije, kao autonomnu jedinicu i mi time možemo da budemo zadovoljni – istakao je Radomir LUukić, učesnik delegacije Republike Srpske u Dejtonu i profesor ustavnohg prava.
Nikola Šainović, potpredsjenik Vlade SR Јugoslavije 1995. godine, naglašava da su bili jako teški uslovi za pregovore.
– U tim gotovo nemogućim uslovima sačuvana je Republika Srpska kao trajna tekovina srpskog naroda zapadno od Drine, ta tekovina nije ostvarila one ciljeve koje je srpski narod želio u smislu spajanja sa Srbijom ali kroz Republiku Srpsku je ostvareno osnovno pravo na državnost – poručio je Šainović.
Razočaranje zbog gubitka terirotije Sarajeva nikada nije zaboravljeno, a Srbi su se ubrzo suočili s novom prijetnjom po Republiku Srpsku. Snažno podržani od Savjeta za sprovođenje mira, organa koji nije predviđen Dejtonom, visoki predstavnici su smjenjivali i kažnjavali njima nepodobne srpske političare, na sve načine krunili nadležnosti Srpske, vodili su BiH ka unitarnoj državi, za šta su dobili pohvale u Sarajevu.
– Ali nam ne treba visoki predstavnik, ako smo opredjeljeni da se krećemo putem evropskih integracija onda nema definitivno mjesta za nekakvog predstavnika, strane sudije i bilo koga drugog. Društvo mora da bude zrelo da se nosi sa problemima a ne da nam neko prijeti. Mi zagovaramo tezu da je izvorni Dejton bio daleko bolje rješenje od ovog što jeste nekakav falsifikat nekakvog Dejtona – istakla je Željka Cvijanović, predsjednica Republike Srpske.
Najjači udar OHR-a na ustavnu, dejtonsku strukturu BiH bio je između 1997-2003-će što potvrđuje najmanje 900 intervencija visokog predstavnika. Tada su iz javnog života uklonjeni brojni srpski političari, ostavljeni su bez dokumenata, posla, žigosane su njihove porodice, nametani zakoni uz obećanja političarima iz Srpske da će se moći mijenjati u PS BiH kada ih prihvate, međutim bošnjački političari i ne pomišljaju da odustanu od zajedničkog pasoša, tablica,granične policije, Suda ,Tužilaštva BiH itd.
– Niste smjeli do 2003. reći da se krši Dejtonski sporazum, Ustav BiH, sve institucije bile su potpunu potčinjene visokom predstavniku. Posljednjih godina taj pritisak je stao – tvrdi Siniša Karan, profesor ustavnog prava.
Političko Sarajevo ipak nezadovoljno iako je BiH od 10 izvornih nadležnosti u Dejtonu, intervencijama visokih predstavnika dobila brojne prethodne otete od entiteta. Traže još, pritišću visokog predstavnika da koristi Bonska ovlaštenja. Valentin Incko najavljuje novu fazu angažovanja međunarodne zajednice, već početkom naredne godine. Bonska ovlaštenja kaže koristiće kao posljednji adut.
– Opet da bude međunarodna zajednica aktivnija i bude robusnija i siguran sam da će 2021 biti drugačija. Vratio se Bajden, osjećam u evropskim zemljama da žele se opet angažuju u BiH – naglašava Valentin Incko, visoki predstavnik u BiH.
Predsjednica Srpske naglašava da su pritisci konstantni.
– Već samim tim što neko priča koristićemo bonska ovlaštenja imate pritiske. Zašto ja mislim da taj fokus na Balkanu neće postojati, prošlo je vrijeme Balkana kao mjesta koje zauzima prioritno mjesto u bilo kojoj administraciji – dodala je Cvijanović.
Slično razmišnja i Nikola Šainović:
– Sada nije Јeljcinova Rusija već Putinova, Kina nije daleko pa da bude neutralna u balkanskim sporovima, Kina je ovdje. SAD nisu jedini gospodar u svijetu – tvrdi Šainović.
Na 25. godišnjicu potpisivanja Opšteg mirovnog sporazuma, institucije BiH i dalje nemaju originalni primjerak dokumenta koji joj je nakon ceremonije parafiranja u Parizu dodijeljen. Posjeduju samo ovjerenu kopiju, dobijenu od Francuske. To je još jedna u nizu blamaža države koja nema original sporazuma čiji je sastavni dio Aneks 4, Ustav BiH.
