Na današnji dan, prije 29 godina izglasan je prvi Ustav, jedan od najvažnijih konstitutivnih akata, kojim je stvoren temelj pravne moći, sigurnosti, legaliteta i legitimiteta Republike Srpske. Iz nužde, kao samozaštita političkog identiteta, istorijskog subjektiviteta i srpskog nacionalnog bića, donesen je pod imenom Ustav Srpske Republike BiH.
Naziv je, u međuvremenu, promijenjen. Mijenjan je i dopunjavan i sadržaj – dijelom autonomno u Narodnoj skupštini, a dijelom prisilno – nametanjem visokih predstavnika, ali i danas je temelj na kojem počiva Srpska, sa svim ustavotvornim elementima, od ljudskih prava i organizacije vlasti, do teritorijalnog uređenja.
Kao nasušna potreba, Ustav Republike Srpske nastajao je na razvalinama bivše jugoslovenske zajednice, kada su muslimansko-hrvatski “jahači apokalipse” započeli potpunu marginalizaciju Srba.
Posmatrajući zbilju u Hrvatskoj i srozavanje konstitutivnih sunarodnika na nivo ponižene i mrske nacionalne manjine – zločine u Gospiću, Pakračkoj dolini, Zagrebu, Osijeku…preživljavali su i Srbi u BiH osionost muslimansko-hrvatske političke i nacionalne koalicije, koja je pokušala da im oduzme konstitutivnost i ustavni položaj, ignorišući pravo srpskom narodu da odlučuju o svojoj i državnoj sudbini BiH.
Nakon što su 14. oktobra 1991. godine hrvatski i muslimanski poslanici, mimo volje srpskih kolega, odlučili da BiH funkcionisanje nastavi kao nezavisna država, 24. oktobra uslijedio je prvi iznuđeni odgovor. U takvom ambijentu, i uz pristrasnu ulogu Evrope i Amerike u jugoslovenskoj krizi, donesena je Odluka o osnivanju Skupštine srpskog naroda u BiH. Uslijedio je plebiscit o ostanku u bivšoj državi, a na njegovim osnovama, 9. januara 1992. godine donesena je Deklaracija o proglašenju Republike Srpskog naroda u BiH.
– Mi smo mislili da će naš prvi korak nekako upozoriti sve te aktere da se malo okrenu na naš vapaj gotovo, za ostvarivanje ravnopravnosti i za uvažavanjem legitimne uloge srpskog naroda, međutim ni ta odluka koja je donesena 9. januara, kao signal kao znak upozorenja, kao molba i vapaj da se prestane sa negiranjem srpske ustavne uloge nije pomogao – rekao je profesor Radomir Lukić.
Htjeli su Srbi kaže profesor Lukić da zaustave secesiju BiH ili bar njeno prerano međunarodno priznanje, dok se ne pronađe adekvatno integrativno unutrašnje ustavno uređenje.
No umjesto ravnopravnosti, na krilima stranog podsticaja muslimani i Hrvati nastavili su ishitreni sunovrat u građanski rat. A Srbi borbu za svoj istorijski, politički i ustavni subjektivitet.
Razumno i postepeno, oživljavajući ranije odluke i Deklaracije. Stvaran je Ustav kao temelj i kao kruna državotvornog procesa.
– Profesor Gašo Mijanović i ja smo uradili zadnje dve redakcije ili ruke tog Ustava. Mi smo pisali Ustav u tradiciji liberalne ustavnosti, on je veoma korektan u oblasti kataolga ljudskih prava, on je veoma korektan u pripremi načela podele vlasti i svega onoga što Ustav treba da sadrži – navodi Lukić.
Temeljni dokument samozaštite i samoodbrane, usvojen je istrijskog 28. februara 1992. godine na Skupštini srpskog naroda BiH, koja je održana u sarajevskom hotelu Holidej in. Upotpunjen je time novi subjekat – Republika Srpskog naroda u BiH, danas Republika Srpska svim državotvornim elementima.
Teritorija, stanovništvo, vlast, zagarantovana ravnopravnost građana i naroda i temeljni pravni akt – Ustav! A već sutradan uslijedio je dvonacionalni neustavni, muslimansko-hrvatski referendum o otcjepljenju BiH.
Istog dana sarajevskom kaldrmom potekla je srpska krv.
Ubijen je srpski svat Nikola Gardović. Zapaljena srpska trobojka. Ranjen sveštenik.
Bio je to okidač da na već pripremljenom “terenu” počne troipogodišnji pakao. 24.000 srpskih vojnika koji su životima armirali temelje Republike Srpske. 11.000 ubijenih srpskih civila. Stotine hiljada protjeranih.
No, vizionarstvom tadašnje srpske elite spriječeno je zatiranje srpskih tragova s ove strane Drine. I sudbina sunarodnika iz Hrvatske.
– Ono što je srpska politička elita, intelektualna elita u političke svrhe uradila 1991. i 1992 godine jeste u stvari jedini način da se srpski narod zapadno od rijeke Drine održi na tom prostoru. I u tom pogledu Republika Srpska i njen institucionalni okvir i dan danas jedini je garant opstanka srpskom narodu zapadno od rijeke Drine – naveo je Draga Mastilović, istoričar.
Za nepune tri decenije postojanja, gotovo dvije trećine ustavnih amandmana je promijenjeno.
Ovlašteno u Narodnoj skupštini. Ali znatno više neovlašteno – nasiljem visokih predstavnika koji su nametnuli čak 83 amandmana.
I stoga akademik Rajko Kuzmanović smatra da je krajnje vrijeme da prestane uticaj međunarodne zajednice i rad OHR-a, a da konstitutivnim narodima u BiH prepusti rješavanje unutrašnjih, političkih ekonomskih i ustavnih pitanja.
– Formiranje Republike Srpske i donošenje Ustava predstavljaju ostvarivanje volje građana da žive i rade u slobodnoj i demokratskoj državotvornoj jedinici i da ostvaruju punu zaštitu ljudskih prava i sloboda, socijalnu pravdu i vladavinu prava – istakao je Rajko Kuzmanović predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske.
Na 29. rođendan sve veca dilema, treba li ili ne Republici Srpskoj novi Ustav. Postojeći iako izmijenjen, samtra koautor, zadovoljava potrebe Srpske. A novi bi imao smisla ako bi Srpska postala samostalna država. Ili se pripoji drugoj državi. Kako god – Republika Srpska sačuvala je identitet svoj, i svog naroda! I ustavnu poziciju skrojenu 1992., a međunarodno priznatu i potvrđenu 1995. godine u Dejtonu!
