Dijelovi 45. divizije Jugoslovenske armije, koji su progonili već razbijene njemačke i hrvatske jedinice, na današnji dan 1945. godine slobodili su ustaški koncentracioni logor “Jasenovac”, u kome je ubijeno na stotine hiljada mahom Srba, Jevreja i Roma, ali i pripadnika drugih nacija.
Pri povlačenju ustaše su masakrirale logoraše, tako da ih je samo 169 dočekalo oslobodioce.
Koncentracioni logor Jasenovac je bio najveći logor smrti u tadašnjoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj na prostoru okupirane Jugoslavije za vrijeme Drugog svjetskog rata.
Formiran je u avgustu 1941. godine u okolini istoimenog gradića, a uništile su ga ustaše aprila 1945. godine da bi sakrile svoje zločine.
“Radni logor Jasenovac”, kako ga naziva hrvatska državna administracija, bio je stratište za Srbe, Rome i Jevreje, svih uzrasta, polova, starosnih dobi, socijalnih, obrazovnih i drugih profila, kao i za partizane, pomagače i simpatizere Srba, Roma i Jevreja.
Sistem logora Jasenovac je bio zloglasan po varvarskim metodama i velikom broju žrtava.
Logor Jasenovac je bio prvi sistematski izgrađivani logorski kompleks na teritoriji Nezavisne Države Hrvatske, jedini koji je neprekidno djelovao sve do kraja njenog postojanja.
Jasenovac je bio najveći logor i po prostoru koji je zauzimao, po broju logoraša koji su kroz njega prošli i po broju žrtava koje su u njemu stradale. U njega su se upućivali ne samo muškarci, nego i žene i djeca.
Sistem koncentracionih logora Jasenovac osmislio je Vjekoslav Luburić, koji je bio i njegov prvi komandant.
Istoričar specijalizovan za Holokaust Gideon Grajf, autor izuzetno značajne monografije “Jasenovac – Aušvic Balkana – Ustaška imperija okrutnosti” ističe da je “Jasenovac balkanski Aušvic”.
S obzirom na to da je dokumentacija logora u dva navrata uništavana, broj žrtava je teško utvrditi i varira prema različitim izvorima.
Državna komisija Jugoslavije iz 1946. je iznijela brojku 500.000 do 600.000, dok su novija istraživanja neusaglašena.
Na tablama u Donjoj Gradini ispred kojih se svake godine odaje pošta stradalima stoji da je u Jasenovcu ubijeno 700.000 ljudi, od čega 20.000 djece i 127.000 antifašista
