Prije četiri decenije, Rudnik želјezne rude „Ljubija“ bio je privredni gigant na ovim prostorima, koji je zapošlјavao više od pet hilјada radnika. Pored osnovne djelatnosti, kopanja želјezne rude, u svom sastavu imao je i brojne druge: od proizvodnih do kulturno-sportskih i informativnih. Rudnik je bio pokretač i nosilac privrednog i društvenog razvoja Prijedora. Izgradio je brojne stanove i stambeno-poslovne objekte, sanirao finansijske gubitke mnogim preduzećima. Imao je Rudnik i svoja odmarališta, na planini i na moru. Imao je sportske klubove u brojnim sportovima. Imali su još mnogo toga, i Rudnik i njegovi radnici. Onda su došla neka druga vremena, koja su u obje ruke nosila štektanja ratnih mitralјeza i sve to pregazila i ostavila uspomene i svjedoke da, nekada i negdje, progovore o vremenu kada je Rudnik bio veliki i od koristi svima.
Nekako na kraju rata, a na početku prolјeća 1946. godine, u braku Zdravke i Živka Cvijića na svijet je došao Ranko. Roditelјi su bili zemlјoradnici i nije se lako živjelo, ali od malih nogu Ranko je imao i želјu i viziju kuda će njegov put ići i kako će izgledati. Završio je Rudarsko-geološki fakultet u Beogradu 1970. godine. Poslije toga magistrirao na temu ″Osnovni problemi geološko-ekonomske ocjene ruda branda i njihov položaj u okviru sirovinske baze želјeza Ljubijske metalogenetske oblasti″, a doktorsku disertaciju odbranio jena temu „Upravlјanje mineralnim resursima Ljubijske metalogenetske oblasti“. Kada bi htjeli da napišemo malo ozbilјniju biografiju Ranka Cvijića, ne bi ona stala na ove dvije stranice novina. Zato ćemo pomenuti samo jedan dio vezan za RŽR „Ljubija“. Od 1970. godine zaposlen je u Rudnicima želјezne rude ″Ljubija″ Prijedor, gdje je radio kao pripravnik, geolog 2, geolog 1, glavni geolog za Rudnik Tomašica, šef biroa za rudničku geologiju. Od 1982. do 1990. bio je direktor OOUR-a ″Istočna Rudišta″ Tomašica, a od 1990. do 1994. godine rukovodilac geološke službe RŽR ″Ljubija″. Od 1994. do 1997. godine direktor razvojnog sektora RŽR ″Ljubija″, a od 1997. do 2004. godine generalni direktor RŽR ″Ljubija″. Od 2004. do 2010. godine član Komisije za koncesije Republike Srpske, a poslije toga radio je kao savjetnik. Ovoj uslovno rečeno biografiji neosporno treba dodati i to da je dr Ranko Cvijić autor ili koautor 172 naučna i stručna rada, 108 naučnih studija i projekata i 132 privredna projekta. Redovan je član Međunarodne menadžerske Akademije, inostrani član Akademije inženjerskih nauka Srbije, i član Balkanske Akademije rudarskih nauka.
VIŠE OD 30 LEŽIŠTA BILO U EKSPLOATACIJI
Od najranijih studentskih dana do današnjih penzionerskih i univerzitetsko profesorskih, Cvijić se bavi geološkim istraživanjima, nosi ih u sebi i sebe u njima. U najkraćem mogućem izražaju, u ovom felјtonu prenosimo njegove teze o istraživanjima lјubijskog rudnog rejona. “Geološka istraživanja Ljubijskog rudnog rejona počinju još krajem 19. vijeka i u kontinuitetu traju do danas. Međutim, tokom vremena mijenjao se intezitet istraživanja, njihov obim i radne hipoteze kojima su se geolozi služili. Rezulati svih istraživanja su registrovani u 300 raznih tekstova. Od toga 130 su objavlјeni radovi, a 170 izvještaji i elaborati raznog obima. Metalogenetskim studijama posebno je posvećeno 17 izvještaja o poslovima obavlјenim od 1987. do 1990. godine. Pored detalјnih istraživanja rudnih polјa koja su služila u svrhu klasifikacije i kategorizacije rudnih rezervi gvožđa, izvođena su i regionalna istraživanja, koja su bila orjentisana na provjeru geofizičkih anomalija i registrovane mineralizacije u svrhu p?o?ronalaska rudnih ležišta gvožđa. Može se konstatovati da je istraženost Ljubijskog rudnog rejona dosta dobra prema količini izvedenih poslova i njihovoj raznovrsnosti, ali je gustina radova, posebno geoloških, upadlјivo neravnomjerno raspoređena. Nјihova veća koncentracija pretežno je vezana za rudna ležišta i rudna polјa. Između njih istraživanja su svedena na minimum. Geofizička istraživanja vršena su sa većim i manjim prekidima i raspoređena su dosta neravnomjerno. Na osnovu izvršenih obimnih geoloških i metalogenetskih istraživanja Ljubijskog rudnog rejona, u vremenu 140 ili 116 godina, urađene geološke, metalogenetske i druge karte, definisana je geološka građa, tektonski odnosi, uslovi sedimentacije, magmatizam i metamorfizam, geneza i genetski tipovi ležišta. Rezultat istraživanja su i mnogobrojne pojave mineralizacija, zatim, rudne pojave i više ležišta gvožđa (siderita, ankerita i limonita). O tome svjedoči preko osamdeset pojava i preko 30 ležišta koja su bila u eksploataciji. Neka od njih imaju i velike dimenzije. Iz njih je izvađeno preko 110 miliona tona rude, a ukupne istražene rezerve iznosile su preko 400 miliona tona. U poslјednjim decenijama koncepcije istraživanja su se sve više zasnivale na temelјima metalogenije. Obavlјenim metalogenetskim istraživanja uz primjenu formacione analize izvršeno je: okonturivanje rudnog rejona i manjih metalogenetskih jedinica, zasnovano na rezultatima kompleksnih ispitivanja geološko-strukturnog, geohemijskog i geofizičkog karaktera; analizirana je i definisana zakonitost obrazovanja i razmještaj rudnih mineralizacija gvožđa i drugih pratećih mineralnih sirovina u prostoru i vremenu, a na osnovu uloge osnovnih kontrolnih faktora mineralizacije (litoloških, stratigrafskih, magmatskih i strukturnih). Rezultati istraživanja i prospekcione indicije dokazuju nesumnjivo da je Ljubijski rudni rejon zaista bogat mineralizacijama, rudnim pojavama i ležištima gvožđa, na prvom mjestu. U tom pogledu potpuno je opravdano dalјe traganje za novim potencijalnim ležištima te sirovine”.
LJUBIJSKI RUDNI REJON BOGAT LEŽIŠTIMA GVOŽĐA
U javnosti se, pogotovo stručnoj, sve češće postavlјa pitanje koliko još ima želјezne rude na ovim prostorima nakon više od jednog vijeka eksploatacije. Profesor Cvijić o tome kaže: „Rude gvožđa u Ljubijskom rudnom rejonu se eksploatišu u kontinuitetu preko 116 godina. U tom vremenu izvađeno je preko 90 miliona tona rude. Sada se postavlјa pitanje dalјe perspektive ovih terena? Da li je ono što je priroda stvorila otkriveno i uglavnom otkopano ili ima još skrivenih rudnih tijela gvožđa? Na to pitanje pokušava se uspiješno odgovoriti uz pomoć metalogenetskih istraživanja, odnosno metalogenetske analize i prateće ocjene potencijalnosti rejona. Metalogenetske analize su pokazale: da rudonosnu formaciju čini dubokomorski javorički fliš, koji je sigurno i srednjo do gornjokarbonske starosti, u javoričkoj geološkoj formaciji može se izdvojiti niz dobro izraženih članova, mineralizacije gvožđa se javlјaju u vidu rudnih subformacija: sideritsko-limonitske i ankeritsko-limonitske, dvije rudne subformacije su prostorno razdvojene i ne razlikuju se po načinu postanka. Ova anilaza predstavlјa dobar kontekst i za sada je već dala svoj maksimum na osnovu postojećih podataka. Dalјi odabir perspektivnih površina za istraživanje treba uraditi na osnovu geofizičkog istraživanja obavezno praćenih geološkom interpretacijom u cilјu pronaženja rudnih tijela. Razmještaj rudnih ležišta i pojava, okolorudne promjene, geohemijske analize, elementi indikatori, minerali indikatori, dislokacije i prstenaste strukture, geofizičke anomalije i svi oblici starog rudarenja i topioničarstva, ukazuju na eventualno moguće postojanje novih rezervi i ležišta ruda gvožđa preko pola milijarde tona“.
Profesor Cvijić naglašava da je nakon obavlјenih stručnih rasprava jasno da je moguće odrediti model koji bi u budućim istraživanjima bio primjenjen za uspješnu lokalizavciju rudnih tijela. „Sve prospekcione indicije dokazuju nesumnjivo da je istražni prostor između rudnih polјa kao i Ljubijski rudni rejon zaista bogat mineralizacijama, rudnim pojavama i ležištima gvožđa, na prvom mjestu. U tom pogledu potpuno je opravdano dalјe traganje za novim potencijalnim ležištima te sirovine. Treba početi od osnovnih istraživanja, kada ona budu realizovana, trebalo bi da se dobiju odgovori na pitanje: u kom pravcu treba usmjeriti dalјa detalјna istraživanja u rejonu. Postoji opravdanost permanentnih geoloških istraživanja radi dublјeg poznavanja geoloških karakteristika terena bolјeg poznavanja ruda gvožđa radi sve oštrijih zahtijeva tržišta. To znači da treba tražiti ležišta koja daju bolјe i kvalitetnije pokazatelјe i bolјe uslove eksploatacije“. Cvijić je pomenuo i konkretne brojke kada su u pitanju zalihe rude. “Rezerve na rudniku Omarske površinski kop Buvač prema projektovanoj proizvornji mogu da traju do kraja 2025. godine. Za sada logična aktivnost je geološko, tehničko-tehnološko i ekonomsko osvajanje ležišta u Ljubiji (karbonatne i oksidne rude). Karbonatne rude su problematične zbog niskog sadržaja Fe i nepovolјnih tehničko-tehničkih uslova eksploatacije. Najveće ležišta oksidnih ruda u Ljubiji, Vidrenjak je problematično zbog sadržaja barita i treba rješavati tehničko-tehnološke uslove razdvajanja odnosno obogaćivanja. To uz dinamične stručne i druge aktivnosti treba rješavati prema predviđenoj dinamici, a kasnije treba voditi intenzivnu stručnu aktivnost za eksploataciju poslije 2031. godine.
VELIKI IGRAČI DIKTIRAJU TRŽIŠTE
Ranko Cvijić je bio poslјednji generalni direktor RŽR „Ljubija“ prije nego što je Mital zakoračio u lјubijsko-prijedorsku rudnu dolinu. Za njega kažu da je poslije rata i pokidanih veza u bivšoj Jugoslaviji, samo nekim čudom uspijevao da lјubijsku rudu transportuje u smederevsku želјezaru. Nije to dugo trajalo. Nije ni moglo. Došli su veliki i jaki i prekinuli ono što im nije odgovaralo. Bili su to Amerikanci koji su otkupili smederevsku želјezaru.
„Poslije Drugog svjetskog rata Rudnik “Ljubija” je opremlјen savremenom rudarskom opremom, otvoreni su novi površinski kopovi i izgrađeno je postrojenje za obogaćivanje rude. Godine 1967. izgrađen je novi, savremeni rudnik Tomašica, a 1985. godine otvoren je Rudnik „Omarska“, tada najsavremeniji rudnik želјezne rude u Evropi. Najveća proizvodnja dostignuta u Rudnicima “Ljubija” 1988. godine je iznosila 4.198.273 tona rovne rude, 3.552.600 tona robne rude i 13.768.768 tona otkrivke i jalovine.
Do 1992. godine Rudnici “Ljubija” su bili glavni snabdjevač želјeznom rudom kapaciteta za proizvodnju čelika u Jugoslaviji – želјezare Jasenice, Sisak, Zenica, Smederevo, kao i čeličana u inostranstvu – Dunaj Fer Mađarska, Galac Rumunija i dr. Zbog ratnih dešavanja u Bosni i Hercegovini od 1991. do 1995. godine, raspada Jugoslavije i tranzicije, u Bosni i Hercegovini proizvodnja nije mogla biti nastavlјena bez učešća strateškog partnera odnosno, kupca – potrošača, prerađivača“, kaže Cvijić.
Podsjeća nas naš sagovornik kako je izgledalo to vrijeme kada se nekada veliki evropski rudnik, nakon okolnosti na koje nije mogao uticati, borio za opstanak. „Saradnju sa želјezarom u Smederavu počeli smo 1999. godine, gdje je slјedeće 2000. godine nivo otpreme dostigao 350.000 tona koncentrata. Dolaskom „Ju es Stila“ iz SAD 2003.godine, koji su postali vlasnici Želјezare u Smederevu, saradnja je prestala jer nisu bili zainteresovani za rudu iz Prijedora. Za nastavak proizvodnje želјezne rude na području Republike Srpske izrazila je interes tada kompanija LNM iz Velike Britanije koja je kupila akcije Zeničke želјezare od kompanije iz Kuvajta. Kompanija LNM (sada Arselor Mital), koja je zajedno sa RŽR “Ljubija” a.d. osnovala preduzeće sa sjedištem u Prijedoru – „Arselor Mital Prijedor“. Zahvalјujući ovoj kompaniji komercijalna proizvodnja koncentrata želјeznih ruda nastavlјena je u Rudniku “Omarska” krajem 2004. godine. Odnos ulaganja sredstava i pravo odlučivanja je formirano na paritetu 51 : 49 odsto u korist “Mital-a“. Godišnji obim proizvodnje iznosi 1,5-2,1 miliona tona koncentrata želјeznih ruda, a cjelokupna proizvodnja je otpremana u želјezare kompanije “Arselor Mital” u Polјskoj, Češkoj Republici, Alžiru i Rumuniji. Rudnici “Ljubija” i “Tomašica” još uvijek nisu u funkciji. Danas se većina proizvodnje želјeznih ruda plasira želјezari Arselor Mital Zenica, čime se ojačava ekonomija kako Republike Srpske tako i Bosne i Hercegovine.
ISKOPANO VIŠE OD 100 MILIONA TONA RUDE
U vremenu od 1916. do 1992. godine Rudnici želјezne rude “Ljubija” su proizveli i prodali želјezarama 73.154.049 tona rude, a do danas je proizvedena količina želјezne rude prešla iznos od 100 miliona tona. Od tada pa do danas proizvodnja se odvija uspješno i u kontinuitetu. Sama proizvodnja se danas odvija na površinskim kopovima u Rudniku „Omarska“ odnosno površinskom kopu „Buvač“. Kompanija „Arselor Mital Prijedor“, danas zapošlјava do 800 radnika. S obzirom da se eksploatacija odvija u Rudniku Omarska o perspektivama rada na tom Rudniku bi najbolјe odgovore dala sama kompanija AMP, koja planira i izvodi sve rudarske radove i poslove i koja ima najaktuelnije podatke o preostalim rezervama na tom ležištu.
PREKO RUDE DO RASTA ŽIVOTNOG STANDARDA
„Ostvarivanje profitabilne proizvodnje ruda gvožđa stvaraju se preduslovi za razvoj drugih pratećih djelatnosti (saobraćaja, tercijarnih i vanprivrednih djelatnosti). Analize pokazuju da se na jednog zaposlenog u proizvodnji ruda gvožđa i sl. ostvaruje se, u neproizvodnim cjelinama, infrastrukturnim i drugim djelatnostima regije i šire, zapošlјavanje 15 do 20 radnika. Isto tako da svaki zaposleni obezbjeđuje egzistenciju za još 3-4 člana uže porodice. Proizvodnjom ruda gvožđa stvaraju se realni uslovi za dalјi rast životnog standarda i lјudskog i društvenog blagostanja. Školovanje sve većeg dijela stanovništva na višim stepenima obrazovanja, povratno utiče na rast produktivnosti rada i povećanje ukupnih pozitivnih ekonomskih efekata regije i Republike Srpske“.
RUDA PREDSTAVLjA KOMPARATIVNU PREDNOST
Ležišta ruda gvožđa sa relativo velikom istraženom mineralno-sirovinskom bazom i potencijalima da bude proširena, ostaju i dalјe u centru pažnje teritorije grada Prijedora, regije i Republike Srpske, ali na bazi koncepcije trajnog uravnoteženog razvoja i portfolio efekata. Nametnula se društveno i ekonomski logična potreba da se raspoloživi resursi ruda gvožđa tretiraju u skladu sa dugoročno i strateški postavlјenim cilјevima, a na principima savremenog menadžmenta, kao specifičnog oblika najšire postavlјenog upravlјanja resursima, lјudima i kapitalom. Ovako postavlјena problematika resursa ruda gvožđa Ljubijskog rudnog rejona predstavlјaju komparativnu prednost grada Prijedora, regije i Republike Srpske i da ih treba optimalno aktivirati sa cilјem postizanja, ne samo komercijalne, već i nacionalne isplativosti uloženih, i onih koje tek treba uložiti, investicionih sredstava. Ovo sve, razumije se, pretpostavlјa i preciznu razradu politike i strategije u okviru Republike Srpske u cjelini prema resursima ruda gvožđa Ljubijskog rudnog rejona.
