Između Vitlejema i Mrtvog mora, duboko u Judejskoj pustinji gdje kiša padne svega tri do četiri puta godišnje, nalazi se manastir Svetog Save Osvećenog.
Podignut na strmoj strani Kedronske doline, ovo je jedini manastir u Svetoj zemlji u kom je ženama zabranjen ulaz. U ovu svetinju nije smjela da kroči čak ni Sofija, majka Svetog Save Osvećenog, koja je pred smrt došla da posjeti sina jedinca.
Manastir Svetog Save Osvećenog, koji je među hodočasnicima poznat još i kao “princeza među pustinjskim manastirima” i “orlovo gnijezdo”, jer posmatran iz visine izgleda poput gnijezda ptice grabljivice, postoji više od 15 vijekova. Priča o ovoj svetinji jednako je čudesna kao i žitije njenog osnivača čiji dan vjernici Srpske pravoslavne crkve obilježavaju 18. decembra po novom kalendaru.
Život Svetog Save Osvećenog
Sveti Sava Osvećeni, odnosno Sveti Sava Prepodobni (439 – 532) zamonašio se kad je imao svega osam godina, i to u rodnoj Kapadokiji. Njegovi veoma bogati i veoma pobožni roditelji, otac Jovan i majka Sofija, podržali su sina, smatrajući promišlju i blagodeti Božijom da njihov jedinac život posveti Tvorcu. Ali, iskušenje koje im je kasnije život nametao – molba da sin skine monašku odeždu i vrati se svijetovnom životu bila je ogromna, baš kao i njihova roditeljska ljubav.
Ništa manja nisu bila ni iskušenja koja su tokom 94 godine dugog života lomila Svetog Savu Osvećenog. U svemu što se kosilo sa monaškim asketizmom vidio je odvajanje od Boga, a to je bio grijeh koji Prepodobni Sava sebi nije ni pomišljao da dopusti.
Ostalo je zapisano da je još kao dječak, poslije izuzetno napornog radnog dana u manastirskoj bašti ugledao jabuku na drvetu. Gladan i žedan, ubrao je voćku s namjerom da je pojede prije nego što dobije blagoslov igumana. Ali, prije nego što će zagristi sočni plod, sjetio se da je zmija u raju navela Adama i Evu na grijeh upravo preko jabuke. Ljut na sebe što je uopšte i pomislio da okusi hranu bez prethodno dobijenog blagoslova, Sveti Sava Osvećeni bacio je jabuku na zemlju i izgazio je, simbolično gazeći pomisao da uradi nešto bez odobrenja igumana. Tad je, kaže predanje, donio odluku da do smrti ne jede jabuke.
Deceniju poslije primanja monaškog postriga, kao 18-godišnjak došao je u Svetu zemlju, gdje je postao poslušnik Svetog Jevtimija Velikog. Posvećen molitvama i izuzetno napornom fizičkom radu, Sava je hrlio uzdržanjima s radošću, želeći da ojača svoj duh. Uz blagoslov Svetog Jevtimija podvizavao se pet dana sedmično u pećini. Pet dana je postio samo pijući vodu i pletući korpe od palminog granja, a vikendom je učestvovao u sabornoj molitvi u manastiru i uzimajući tek pomalo hrane sa monaške trpeze. U ovakvom podvizavanju proveo je punih pet godina.
Imao je 35 godina kad je dobio blagoslov da ode u Judejsku pustinju. Hranio se korijenjem, spavao na zemlji i usrdno izgovarao molitve, zahvaljujući Bogu na svemu što mu je dao. Po predanju, krajem četvrte godine takvog života imao je susret sa anđelom koji mu je rekao:
“Ako hoćeš ovu pustinju da naseliš kao grad, onda se okreni na istočnu stranu ovog potoka, pa ćeš ugledati pred sobom pešteru koja nije zauzeta; uziđi i nastani se u njoj. Onaj koji daje stoci hranu njezinu, i vranićima koji viču k njemu, taj će i o tebi promišljati”.
Stroga pravila u manastiru
Upravo na tom mjestu Sveti Sava Osvećeni začeo je klicu Velike lavre, odnosno današnjeg manastira koji nosi njegovo ime i u kom će mu se veoma brzo pridružiti čak 70 monaha. Među njima je, očekivano, bilo i onih koji nisu sasvim poštovali deset Božjih zapovijesti. Klevetali su igumana, pokušavali da ga unize kod episkopa – uzalud. Sveti Sava Osvećeni je svojim asketskim načinom života iz dana u dan dokazivao da dostojno, iz srca služi Bogu.
I pravila koja su važila u manastiru bila su veoma stroga. Bogosluženja su počinjala čas iza ponoći i trajala do sedam ujutro, a u Velikom postu do deset časova. U manastiru se jelo jednom dnevno, izuzev vikendom i velikim praznicima, kada su monasi dva puta dnevno mogli da sjednu za trpezu. I u petom vijeku, kada je Sveti Sava Osvećeni živio, a i danas manastir živi po vizantijskom vremenu – 12 časova dana uvijek se poklapa sa zalaskom sunca, a službe se vrše po Tipiku koji je svojevremeno usvojila i SPC.
Susret s majkom
Kad je otac Svetog Save Osvećenog preminuo, majka Sofija došla je u Judejsku pustinju s namjerom da posljednje godine života provede uz sina. Sveti Sava Osvećeni ju je zaustavio pred vratima Velike lavre, ne dopuštajući joj da uđe u manastir koji je od trenutka osnivanja do dana današnjeg bio isključivo muški. Nije je, pak, tim činom uvrijedio; rekao joj je da je Velika lavra u Svetoj zemlji kao i Sveta gora – mjesto koje upravo Bogorodica čuva i da će tako biti sve do drugog Hristovog dolaska. Kako je Sofija željela da se zamonaši, sin ju je odveo u Jerusalim, gdje je primila monaški postrig i nekoliko godina kasnije se upokojila kao monahinja.
I Sveti Sava Osvećeni je nekoliko dana pred svoju smrt boravio u Jerusalimu. Njegovao ga je tadašnji patrijarh Petar lično. Kad mu je Sava Prepodobni saopštio da je imao proviđenje da će se ubrzo upokojiti, zamolio ga je da ga vrati u njegovu pećinu. Tamo je i preminuo četiri dana kasnije, poslije pričesti, uz riječi:
“Gospode, u tvoje ruke predajem duh svoj”.
Zavještanje Svetog Save Osvećenog
Po predanju, Sveti Sava Osvećeni ostavio je zavještanje da njegovo žezlo monasi predaju “arhijereju carskoga roda i istog imena kad bude došao u manastir”. Žezlo je gotovo osam vijekova stajalo na zidu manastirske crkve sve dok u “princezu među pustinjskim manastirima” nije došao Sveti Sava (srpski). Posjetu manastiru u Judejskoj pustinji Sveti Sava upriličio je prilikom svog prvog od dva dolaska u Svetu zemlju 1229. godine. Nije došao praznih ruku; darivao je manastir zlatnicima, a po volji svog imenjaka koji se upokojio gotovo osam vijekova ranije dobio je njegov igumanski štap. Monasi su poklonili Svetom Savi i tri ikone neprocjenjive vrijednosti – ikonu Bogorodice Trojeručice, ikonu Svetog Jovana Damaskina i ikonu Bogorodice Mlekopitateljnice koje se čuvaju na Svetoj gori.
Srpski monasi obnovili manastir
Poput većine manastira u Svetoj zemlji, ni manastir Svetog Save Osvećenog nije zaobišla teška sudbina. Krajem 15. i početkom 16. vijeka manastir je nekoliko godina bio pust. Tada su došli srpski monasi kako bi ga obnovili. Ali, kako nisu imali dovoljno novca, zadužili su se kod zelenaša. Ipak, dug nisu mogli da vrate, pa je svetinju preuzela Jerusalimska patrijaršija koja je, zahvaljujući izdašnoj donaciji moldavskog vladara Vasilija Lupula, uspjela da sačuva manastir od rimokatolika i Jermena.
U istom periodu srpski monasi podigli su i kulu na brdu kod manastira Svetog Save Osvećenog i posvetili je Svetom Simeonu Mirotočivom. Na njenom vrhu je kapela posvećena prvom svetitelju iz loze Nemanjića, ocu arhiepiskopa autokefalne SPC, piše Blic Žena.
U manastiru Svetog Save Osvećenog danas živi stotinak monaha. Svi oni teže asketizmu koji je uspostavio osnivač ove svetinje, trudeći se da dostojno čuvaju mošti 5.000 svojih prethodnika, koliko ih je u prethodnih 15 vijekova živjelo u ovom dijelu Judejske pustinje. Monasi “orlovog gnijezda” su blagi, mudri i s radošću dočekuju hodočasnike iz svih pravoslavnih zemalja, a posebno iz Srbije. U slavu osnivača Velike lavre monasi u ovoj svetinji uvijek poste na vodi, ne koriste struju, niti savremene tehnologije i iz poštovanja prema Svetom Savi Osvećenom nikada ne jedu jabuke.
