Petak 13 je dan koji uliva strah mnogim ljudima, a etnolog Saša Srećković otkrio je odakle dolazi taj strah.
U urbanom svijetu, ali sve više i kod nas, petak 13. nosi reputaciju dana nesreće, loših predznaka i opšteg opreza. Od straha da će se nešto loše dogoditi do izbjegavanja važnih odluka, ovaj datum postao je gotovo globalni simbol zle sreće. Ali zašto baš petak i zašto baš broj 13?
Saša Srećković, muzejski savjetnik Etnografskog muzeja u Beogradu, objašnjava da je reč o fenomenu koji ima duboke koriene u kulturi, religiji, istoriji, ali i u medijskim uticajima modernog doba:
“Savremeno sujeverje poput straha od petka 13. ima magijsku podlogu, ali i snažnu medijsku podršku. Ono je naročito postalo prisutno na ovim prostorima nakon Drugog svjetskog rata, kada se usvajaju zapadne kulturne tekovine, od kalendara do načina obilježavanja praznika”, naglašava Srećković.
Istorijski gledano, petak je u hrišćanskoj tradiciji obilježen kao dan kada je raspet Isus Hrist. Neki vjeruju da je tog dana Eva zgrizla “zabranjeni plod” u raju, a Kain ubio Avelja događaji koji simbolizuju početak ljudske tragedije. Kada se tome doda broj 13, za koji se često kaže da “remeti harmoniju broja 12” (12 meseci u godini, 12 apostola, 12 znakova zodijaka), dobijamo kombinaciju koja izaziva nelagodu.
Jedan od istorijski važnih događaja koji je dodatno učvrstio ovaj datum kao nesrećan desio se 13. oktobra 1307. godine u petak. Tada je papa, u dogovoru s francuskim kraljem, naredio masovno hapšenje pripadnika moćnog reda Templara. Taj događaj mnogi smatraju prekretnicom posle koje ovaj viteški red nikada nije uspeo da se vrati na istorijsku scenu.
U novijoj istoriji, strah od petka 13. podstaknut je i velikim ekonomskim krizama, poput sloma berze u vrijeme Velike depresije, kada su se, prema predanjima, brokeri bacali s prozora. Još 1907. godine, autor Tomas Loson napisao je roman “Petak, trinaesti” u kojem opisuje kako broker namerno izaziva finansijski krah koristeći strah od tog datuma.
Petak 13IZVOR: SHUTTERSTOCK
Ali, interesantno je da petak 13. nije simbol nesreće u svim zemljama svijeta. Na primjer, u Italiji se smatra da je petak 17. dan pun nesreće, broj 17 ima simbolično značenje u rimskim brojevima (XVII), jer se anagramom dobija VIXI, što na latinskom znači “živio sam”, odnosno “više ne živim”. Sa druge strane, u Grčkoj i mnogim zemljama španskog govornog područja, nesreća se ne vezuje za petak već za utorak 13. Tamo je utorak smatran danom koji nosi ratničku, nestabilnu energiju, a u kombinaciji sa brojem 13 dobija zlokoban karakter.
“Sujeverje nije nešto primitivno ili arhaično. To su duboko ukorijenjena vjerovanja koja se nekada oslanjaju na religiju, a nekada na kolektivno iskustvo. Čak i ideja da će vam čitanje bilo koje stranice Biblije pomoći u nevolji može se smatrati oblikom sujeverja”, ističe Srećković.
Sujeverja često nemaju zvaničnu religijsku potvrdu – čak su kroz istoriju često odbacivana kao “praznovjerice”. U Rimskom carstvu, pisac Tacit nazivao je rano hrišćanstvo “pogubnom praznovericom”. Danas, granica između vjerovanja, religije i sujeverja nije uvijek jasna.
Iako naučna zaštita od petka 13. ne postoji, mnogi ljudi i dalje izbjegavaju da tog dana započinju važne poslove ili donose velike odluke. Hoteli često nemaju 13. sprat, u nekim avionima nedostaje red 13, a u svijetu poslova i medicine nerijetko se izbjegavaju zakazivanja važnih događaja na taj dan.
“Magija i strah često idu ruku pod ruku. Ono što danas nazivamo sujeverjem možda je nekada bilo sredstvo preživljavanja. A mediji su ti koji mu danas daju novu snagu i značaj”, zaključuje Saša Srećković.
