I ove godine imamo “Književne susrete na Kozari”. Velike susrete, velikog i značaja i dometa. Susrete koji su, na našu radost, nadrasli grad u kojem su rođeni. Nadrasli su i lјude koji su ih davnih decenija započeli. Nadrasli na njihovu, a i na našu radost. Susreti su posvećeni velikom Skenderu Kulenoviću, čije ime nosi nagrada koju dobiju oni koji su odabrani i koji su u književnosti ostavili traga. Da više ništa nije napisao, Skender je poemom „Stojanka majka Knježopolјka“ napisao knjigu nad knjigama, istoriju, put i putokaz, brodolomnu igru sudbine, zamračeno svjetlo lјudskog razuma i osvijetlјenu tamu majčinog jauka.
Stojanku, majku našu, pramajku i pomajku, prvi put je izgovorio na Paležu, u jeku ofanzive na Kozari 1942. godine. Skendera odavno nema, a u tišini Paleža i dalјe se talasaju bolni uzdasi Stojanke majke, pramajke i pomajke Kozare, njenih zbjegova i poklane djece. Ovoga puta nećemo o Paležu, jer putevi do tamo, a i otuda, malo su nam zamaglјeni i zatrpani našim nevremenom i često zabasanim promišlјanjima. Malo ćemo o Skenderu i vremenu u kojem je on lomlјen tragičnom sudbinom vlastitog i kolektivnog idealizma i nesporazuma. Oni koji su ga dobro poznavali kažu da je Skender bio veliki borac za socijalizam i jugoslovensku utopiju, a u tom istom socijalizmu doživio je najveće poniženje, tugu i razočaranje. I on je jedan od onih na kojima se potvrđivala izreka da revolucija često jede svoju djecu. Zbog „različitosti u mišlјenju“ ekskomuniciran je iz partije u koju je toliko vjerovao, bio odan i davao cijelog sebe. Oni koji su ga poznavali pričali su da ga je to toliko slomilo, da se do kraja života nije oporavio i izvukao iz zaroblјeništva pokidanih ideala i raspete stvarnosti.
U surovosti razmimoilaženja, oni što su u bivšoj zajedničkoj državi koju smo zvali Jugoslavija u to vrijeme imali moć da o svemu odlučuju, jedno vrijeme ostavili su ga bez posla i egzistencije pa je, kažu oni što su ga poznavali, beogradskim ulicama hodao pognute glave, poražen, postiđen, zakopan od onih koji su u ideološkom i svakom drugom bitisanju, imali pravo i prečeg i jačeg. Velikom Skenderu, velike Stojanke majke Knežopolјke, oni koji su u Beogradu zamračivali i svoj i svačiji drugi razum i putokaz, i istoriju i književnost, lomili su dušu i u poslednjim danima i satima njegovog života. Žiri NIN-ove nagrade za najbolјi roman 1978. godine obavijestio je Skendera da je dobio nagradu za roman „Ponornica“. Tad je već bio na korak od groba, ponovo su ga nazvali i rekli da je u pitanju greška. Tako je veliki Skender, velike Majke Stojanke, umro potpuno ponižen i poražen od onih koji su se bili zaglavili između sebe i istorije, između manjka pameti i dalekovidosti i viška neznanja, bahatosti i slijepih kolosijeka. Teško je zamisliti kako se Skender tada osjećao.
Skender je odabrao i opredijelio se da bude srpski pisac, da mu srpski bude maternji jezik, a Srbi su ga mučili i ponizili. Na početku ovog vijeka Dobrica Ćosić je zapisao i ovo:
„Kao srpski pisac i njegov savremenik, stidim se našeg nedrugarskog odnosa prema Skenderu u njegovim poslednjim danima. Srbi ne umeju da poštuju i da sačuvaju one koji su se opredelili da im pripadaju i da im daju sve što imaju. Ta srpska oholost koja se posebno oseća u sadašnjim ‘modernim vremenima’ veoma zatamnjuje srpski etos.“
Opraštajući se od prijatelјa u Mostaru, nekoliko dana prije smrti, Skender je ironično izgovorio:
„Ako se dogodi najgore, znam ja šta će biti. Svi će biti milostivi malo prije smrti, malo poslije smrti.“ I eto sudbine i njegove i mnogih prije i poslije njega. Na kraju da se vratimo početku priče i “Književnim susretima na Kozari”. Dobro je što ih ima, dobro je da traju, dobro je što velikog Skendera velike Stojanke, majke, pramajke i pomajke istorijskih jauka na Kozari i sa Kozare otimaju od zaborava i grešnosti naših ponašanja. A valјda ćemo razmagliti i razdaniti i naše puteve do Paleža i oteti ih od našeg nevremena i onih zabasanih i beskućnih misli.
Valјda ćemo i ona slova na Skenderovoj bisti na Mrakovici malko pojačati da se bolјe vide.
