Vrhunac ustaškog iživljavanja uslijedio je po mitropolitovom dolasku u kaznionicu Okružnog suda u Gospiću, gdje je mitropolit spavao na zemlji, morao nositi cjepanice na golim leđima, čistiti dvorište i klozete, uz neprestano ponižavanje najvulgarnijim riječima
Priredio: Nevenko ERIĆ
– Navršava se 75 godina od kada je ustaška vlast Nezavisne Države Hrvatske /NDH/ u prvim mjesecima okupacije BiH 1941. godine, ubila devet od 106 sveštenika Mitropolije dabrobosanske, uključujući mitropolita dabrobosanskog Petra Zimonjića.
Ostalo pravoslavno sveštenstvo je, sa porodicama, pohapšeno i protjerano u Srbiju, a neki su, uvidjevši šta se sprema, na vrijeme izbjegli ustašku kamu.
O razmjerama ustaškog zločina govori činjenica da su u Sarajevu ostali samo sveštenik u bolnici Aleksej Kriško, Rus – izbjeglica, penzionisani sveštenik Todor Jungić od 80 godina, koji je bio na samrti, i jerođakon Varnava Nastić.
Protojerej stavrofor Ranko Bilinac ističe za SRNU da je ustaška vlast odmah na početku 1941. godine zauzela stav da se Svetosavska crkva potpuno uništi i to tako što će episkopi i sveštenici biti pobijeni ili protjerani, a pravoslavni hramovi i manastiri porušeni.
On ističe da je Srpska pravoslavna crkva /SPC/ bila jedina vjerska zajednica koju su njemački i ustaški okupatori proglasili neprijateljskom, primarno zbog njenog antifašističkog držanja i učešća u 27-martovskim događajima 1941. godine.
STRADANJE MITROPOLITA PETRA ZIMONJIĆA
Bilinac ističe da njemačke, a potom ustaške vlasti, od samog početka nisu ostavljale na miru mitropolita Petra Zimonjića, već su mu na razne načine otežavale obavljanje pastirskih dužnosti i prijetile smrću.
O samom načinu i vremenu stradanja Svetog Petra ima nekoliko verzija, a proučavanja episkopa Atanasija /Jevtića/ iznijeta u knjigama “Od Kosova do Jadovna” i “Velikomučenički Jasenovac”, upućuju da je najbliže istini sažet opis koji daje dr Đuro Zatezalo u dvotomnoj knjizi “Jadovno”, zborniku dokumenata o ustaškim zločinima u genocidnoj NDH.
U nedjelju, 27. aprila 1941. godine u sjedište Mitropolije dabrobosanske u Sarajevu došli su njemački oficiri, gestapovci, da izvrše pretres. Ponašali su se drsko prema mitropolitu, optuživali su srpske arhijereje za 27. mart, a jedan od njih je upitao mitropolita Petra:
“Jeste li vi taj mitropolit koji zahtijeva rat sa Nijemcima?”, dodavši da ga “za to, kao i sve njemu slične, treba ubiti”.
Na to je mitropolit odgovorio: “Gospodine, vi se ljuto varate. Mi nismo za rat krivi, mi nikoga nismo napali, ali se mi ne damo poubijati. Mi nismo kap vode koja se da progutati, nego narod koji ima pravo na život. Prijetnji smrću se ne plašim, jer sam već jednom nogom u grobu”.
Ustaški poglavnik Ante Pavelić i njegova “desna ruka” Andrija Artuković zahtijevali su od ustaških vlasti u Sarajevu da “riješe slučaj Zimonjić”, a one su samo čekale pogodan momenat da uhapse i ubiju mitropolita Petra.
To je prvih dana maja 1941. godine trebalo da organizuje ustaški povjerenik za BiH katolički sveštenik Božidar Bralo, koji je od mitropolita Petra zahtijevao da naredi pravoslavnim sveštenicima i crkvenim opštinama da više ne upotrebljavaju ćirilicu, a da pečati i službena dokumenta budu ispisani latinicom.
Zaprijetio mu je da će, ako to naređenje ne bude izvršeno, povući najveću kaznu, poslati ga u koncentracioni logor ili ubiti. Mitropolit je taj zahtjev energično odbio zbog čega su ga ustaše ubrzo uhapsile i izložile stravičnim poniženjima i mučenjima.
Član Crkvenog suda u Sarajevu protojerej Janko Brežančić u svom izvještaju o odvođenju mitropolita Petra svjedoči da su ustaše vladiku uhapsile 12. maja 1941. godine u 16.30 časova, o čemu je odmah obaviješten mitropolitov brat Aćim Zimonjić.
U Sarajevu se pričalo da je prema mitropolitu Petru u policiji, a kasnije i u zatvoru grubo postupano i da mu je iščašena ruka.
Sarajevski pravoslavci odredili su nekoliko svojih uglednih ljudi da odu kod sarajevskog nadbiskupa Ivana Šarića da zamole da kod vlasti interveniše za mitropolita koji im je na licu mjesta odgovorio da ne može ništa učiniti. Mitropolita su pokušavali da spase i muslimani i Hrvati, ali ništa nije pomoglo. Mitropolit Petar je 15. maja odveden u Zagreb.
Doktor Branko Mrvoš u svom izvještaju svjedoči da su, za vrijeme dok je bio u zatvoru zagrebačke policije u ćeliji broj 36 na trećem spratu, 17. maja uveče dovedeni mitropolit Petar Zimonjić, prota Milan Božić, dr Dušan Jeftanović i dr Vojo Besarović.
Nakon izvjesnog vremena, mitropolit Petar preveden je u logor Kerestinac u blizini Samobora gdje mu je obrijana brada. Tamo je zadržan do 15. jula 1941. godine. Tog dana je taj logor rasformiran, zatočenici raspoređeni u druge logore, a mitropolit Petar, zajedno sa jednom grupom interniranih, doveden oko 16.00 časova u zagrebačku policiju, odakle je iste noći sproveden u Gospić.
Vrhunac ustaškog iživljavanja uslijedio je po mitropolitovom dolasku u kaznionicu Okružnog suda u Gospiću, gdje je spavao na zemlji, morao nositi cjepanice na golim leđima, čistiti dvorište i klozete, uz neprestano ponižavanje najvulgarnijim riječima.
Prisiljavali su ga batinama da zatočenicima Srbima drži govore i propovijedi.
NJega i vladiku /Gornjokarlovačkog/ Savu Trlajića iz Plaškoga u Lici mučili su i u logoru Jadovno tako što su ih više puta izvodili do Šaranove jame da gledaju masakriranje njihovih vjernika, da bi nakon određenog vremena 5. avgusta 1941. godine obojicu usmrtili nad istom jamom, udarcima maljem u potiljak i bacili ih u jamu.
Do ovog podatka o mitropolitovom okončanju ovozemaljskog života, kako navodi vladika Atanasije, Zatezalo je došao na osnovu ličnih iskaza preživjelih svjedoka, a jedan od njih je i Milan LJuština, izbjeglica iz Donjeg Lapca u Lici.
O odvođenju mitropolita Petra na gubilište u Jadovno govori i stranac dr Nedo Nojfild, koji je “vidio srpskog vladiku Petra /Zimonjića/ kako je vođen na Jadovno”.
Za stradanje u Jadovnu svetog sveštenomučenika Petra Sarajevskog, i sa njim svetog sveštenomučenika Save Gornjokarlovačkog, govori i podatak da je Eparhija gornjokarlovačka, kao i Udruženje srpskih sveštenika, na postavljenoj Spomen-ploči na Jadovnu, kraj Šaranove jame, godine 1983. upisala njihova imena, zajedno ca 49 sveštenika, za koje ce zna da su tu ubijeni i bačeni u strašnu Šaranovu jamu na Jadovnu.
Ustaše su mitropolita Petra skrivale od Nijemaca, koji su tražili da bude predat njima da mu oni sude, što objašnjava zašto je glavna NJemačka komanda, na traženje Nedićeve Vlade iz Srbije, preko tamošnje njemačke komande, odgovorila da ne zna gdje se mitropolit Petar nalazi. /nastaviće se/
