Dobitnik Nobelove nagrade za književnost, uspješni diplomata Jugoslavije, velikan svjetske književnosti, Ivo Andrić rođen je na današnji dan, 9. oktobra 1892. u mjestu Dolac kraj Travnika.
Ivo Andrić je bio sin Antuna Andrića i Katarine Andrić, rođene Pejić. Rodio se u Dolcu kraj Travnika sticajem okolnosti, jer mu je majka tih dana boravila kod rodbine u gostima, a Andrićevi roditelji zapravo su bili Sarajlije. Bez oca je ostao kao dvogodišnjak, a djetinjstvo je proveo u Višegradu, gdje je završio osnovnu školu.
Andrić se 1903. godine vraća u Sarajevo i upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku školu, a studij slavenske književnosti i istorije završava na filozofskim fakultetima u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu u kojem 1924. godine brani i doktorsku disertaciju na temu “Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine”. Kao gimnazijalac bio je pripadnik pokreta “Mlada Bosna” i borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda Austrougarske monarhije.
Nakon vijesti o sarajevskom atentatu i pogibiji Franca Ferdinanda 1914. godine vraća se u Hrvatsku, a po dolasku u Split austrijska policija ga hapsi i odvodi prvo u šibensku, a potom u mariborsku tamnicu u kojoj kao politički zatvorenik ostaje do marta 1915. godine.
Po izlasku sa robije, ondašnje vlasti određuju mu kućni pritvor u Ovčarevu, u kojem ostaje sve do ljeta 1917. godine. Nakon robije, Andrić dovršava knjigu stihova u prozi “Ex Ponto”, koja je objavljena u Zagrebu 1918. godine.
Neposredno prije formalnog stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, u tekstu “Nezvani neka ćute” oštro odgovara na prve simptome nesloge u državi. Već početkom oktobra 1919. godine počinje da radi kao činovnik u Ministarstvu vjera u Beogradu.
U pismima koja piše prijateljima otkriva da učestvuje u književnom životu prestonice, kao i da se druži sa Crnjanskim, Pandurovićem i drugim piscima koji se okupljaju oko kafane Moskva. Početkom 1920. započinje svoju diplomatsku karijeru, ali i objavljuje novu zbirku pjesama u prozi “Nemiri”, kao i pripovijetku “Put Alije Đerzeleza” i ciklus pjesama “Šta sanjam i šta mi se događa”.
Otkaz u Ministarstvu spoljnih poslova je dao kako bi odbranio doktorsku disertaciju “Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine” na Univerzitetu u Gracu 1924. godine, a nakon toga se vraća u državnu službu.
Andrić je 1926. primljen za člana SANU, a zatim je postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marselju. Godine 1928. objavljuje “Most na Žepi”, a kasnije i “Anikina vremena”.
Diplomatska služba vodila ga je i u Rim, Pariz, Brisel, Ženevu, Madrid i Berlin. Prvi dio triptiha “Jelena, žena koje nema” objavljuje 1934. godine, a 1937. godine dobija visoka državna odlikovanja Poljske i Francuske – Orden velikog komandira obnovljene Poljske i Orden velikog oficira Legije časti.
Prvog aprila 1939. godine izdato je saopštenje da je Andrić postavljen za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U jesen, pošto su Nijemci okupirali Poljsku i mnoge naučnike i pisce odveli u logore, Andrić interveniše kod njemačkih vlasti kako bi se mnogi od njih spasli zarobljeništva.
U proljeće 1941. godine Andrić nadležnima u Beogradu nudi ostavku, ali njegov prijedlog nije prihvaćen i 25. marta u Beču, kao zvanični predstavnik Jugoslavije prisustvuje potpisivanju Trojnog pakta. Dan poslije bombardovanja Beograda, 7. aprila, napušta Berlin i vraća se u okupirani Beograd.
Nakon penzionisanja, Andrić živi povučeno u Prizrenskoj ulici kao podstanar. Odbija da potpiše Apel srpskom narodu kojim se osuđuje otpor okupatoru. Piše prvo “Travničku hroniku”, a krajem 1944. godine okončava i roman “Na Drini ćuprija”. Oba romana objavljuje nekoliko mjeseci po završetku rata, a 1945. godine u Sarajevu izlazi i roman “Gospođica”.
Prve poslijeratne godine postaje predsjednik Saveza književnika Jugoslavije, a tokom 1946. godine i redovan član SANU. Objavljuje pripovjetke “Znakovi” (1951), “Aska i vuk” i “Nemirna godina” (1953). Godine 1954. postaje član Komunističke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku, a iste godine štampa i “Prokletu avliju”.
U 66. godini Andrić vjenčava svoju dugogodišnju ljubav Milicu Babić, kostimografkinju Narodnog pozorišta iz Beograda, a te godine objavljuje pripovjetke “Panorama” i “U zavadi sa svijetom” i jedini predgovor koji je ikada za neku knjigu napisao: uvodni tekst za knjigu Zuke Džumhura “Nekrolog jednoj čaršiji”. Te čuvene 1961. godine je dobio Nobelovu nagradu, a kako je zabilježeno, ona mu je dodjeljena za “epsku snagu kojom je oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje”.
Nagrada pokreće veliko interesovanje za njegova djela, koja se štampaju na više od 30 jezika. Cjelokupni iznos Nobelove nagrade poklonio je iz dva dijela bibliotečkom fondu Bosne i Hercegovine.
Nakon ženine smrti, Andrić svoje društvene aktivnosti svodi na najmanju moguću mjeru. Zdravlje ga polako izdaje, pa često boravi u bolnicama i banjama na liječenju, a 13. marta 1975. godine Vojnomedicinska akademija u Beogradu je saopštila da je Andrić preminuo u 1:15, a u času smrti imao je nepune 83 godine. Sahranjen je u Aleji velikana na Novom groblju.
Posljednje zapisane reči ostavio je u svojoj bilježnici:
“Pomisao na smrt izaziva, već sama po sebi, kod čovjeka strah. A kod književnika i svakog ‘javnog radnika’ dolazi uz to još i odvratnost od glupih i neiskrenih nekrologa koji nas čekaju…”
