Četiri opštine u Republici Srpskoj, prema podacima Zavoda za statistiku RS, utemeljenim na popisu iz 2013. godine, imaju manje od 500 stanovnika, raštrkanih po udaljenim selima, ali i u susjednim gradovima, pa čak i Njemačkoj i Austriji.
U još dvije opštine u RS, zvanično, živi manje od 1.600 žitelja, ali prema svjedočenjima mještana, stvarni život je još tužniji od statistike, jer onih koji zanoće i osvanu u svom zavičaju je upola manje od broja popisanih.
Istočni Mostar, Istočni Drvar, Petrovac i Kupres u RS, te Jezero, Krupa na Uni – sve su to “patuljaste opštine” nastale 1995. godine, nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, kada su pojedine opštine na entitetskoj granici pripale Federaciji BiH, a okrajci njihovih teritorija Republici Srpskoj.
U Srpskoj su tada formirane nove, pogranične opštine, a neke od njih ni danas nemaju pravo urbano sjedište, pa je česta slika da oko zgrade opštine, koja je ustvari montažna baraka, pasu krave ili ovce. U mnogim patuljastim opštinama broj grla stoke je veći od broja stanovnika.
Foto: Privatna arhiva/RAS Srbija
Najmanja među njima, Istočni Drvar, opština sa sjedištem u selu Potoci, ne može se pohvaliti stočnim fondom, ali može šumskim bogatstvom. Sastoji se od tri sela, u kojima, procjenjuje načelnica opštine, ili kako je neke komšije zovu “gradonačelnica” Milka Ivanković, stalno živi stotinak stanovnika.
Foto: Privatna arhiva
Ivankovićeva je dva puta pobjeđivala na izborima, a posljednji put, 2016. godine, ubjedljivo, osvojivši 109 glasova. Iza ove brojke se krije još jedan kurioziet Istočnog Drvara. Opština ima skoro duplo više birača nego stanovnika: po popisu ih je 109, a po biračkom spisku 190. Istočni Drvar ima i duplo više zaposlenih, nego stanovnika.
– U sezoni ovdje radi oko 200 ljudi, njih 120 u šumarstvu. Mnogi Srbi povratnici, koji žive u Drvaru, u Federaciji BiH, dolaze ovamo na posao, jer tamo za njih posla nema. Tamo oni nemaju nikakva prava. Pojma nemate koliko nama znači ovo parče zemlje, ova naša opština u našoj Srpskoj, to je naš oslonac, naša veza sa institucijama RS – kaže Ivankovićeva, koja , kao i mnogi drugi u Istočnom Drvaru, na posao dolazi iz federalnog Drvara, gdje živi s porodicom.
Hvali se da je Istočni Drvar opština za primjer, jer nema ni marke kredita ni duga.
– Ovih 916.000 KM godišnjeg budžeta sami sebi pošteno zaradimo – kaže Ivankovićeva.
Za razliku od Istočnog Drvara, Krupa na Uni je pravi džin među patuljastima opštinama, mada od 1.560 stanovnika, koliko ih “po paprima” ima, obilazeći podgrmečka sela, nismo sreli njih više od dvadesetak.
Foto: Siniša Pašalić/RAS Srbija
Đuro Babić
– E, koliko je ovdje svijeta nekad bilo. Prije rata sam znao doći pješice na zbor u Hašanima, da se s narodom proveselim – priča sa sjetom Đuro Babić, opštinski činovnik porijeklom iz ovih krajeva, koji, kao i mnogi drugi, radi u sjedištu opštine Krupa na Uni, u selu Donji Dubovik, a živi u susjednom Novom Gradu.
Oni koji su ostali vjerni zavičaju su ili penzioneri, ili žive od poljoprivrrede, stoke, a pomalo i od šume, jer kako veli Đuro, nakon ratova “najviše strada šuma i sirotinja”. Đuro kaže da je u opštini, u kojoj radi od osnivanja, bio sve “od portira do načelnika finansija”, ali da “funkcija” u ovakvim opštinama i ne znači mnogo, jer svi rade sve i nisu nikakva vlast, nego više ekipa za rešvanje problema.
– Koliko sam samo stranih delegacija dočekao i proveo kroz ova sela. I svi me pitaju, koliko imate Bošnjaka povratnika. Ja kažem, nikoliko, ne mogu se ljudi vratiti, kad nisu nikad ovdje ni živjeli, ovo su oduvijek srpska sela. Kad to čuju, okrenu se i odu, tako da nismo imali neke koristi od donacija – kaže Đuro. Ipak, dobar dio asflatnih puteva kroz sela Krupe na Uni sagrađen je, prizanje, novcem iz projekata Međunarodnog fonda za poljprivredni razvoj IFAD.
Gotovo sva sela ove opštine, koja je poznata i kao zavičaj čuvenog pisca Branka Ćopića, povezane su asfaltnim putevima. Ali, putevi su pusti, a putnik namjernik se ne može oteti utisku da će, koliko sutra, zarasti u šumu i šikaru.
U krađu šume s opštinskim autom
Istočni Mostar, minijaturna planinska opština na jugu RS, sastoji se od tri nepovezana sela, od kojih je jedno, Kokorina, potpuno pusto. Zvanično sjedište ove opštine, u kojoj je popisano 257 stanovnika, a u stvarnosti ih ima manje od stotinu, je selo Zijemlje, ali opštinska administracija nije smještena ovdje, nego u skoro sat vožnje udaljenom gradiću Nevesinje.
Kako je ranije izjavio načelnik Istočnog Mostara Božo Sjeran, drugačije ne može, jer u Zijemlju nema ni interneta, ni solidnog puta. A nema ni prodavnice, kioska, apoteke, ljekara, škole…
Foto: Dejan Božić/RAS Srbija
Ipak, načelnika Sjerana ćete često sresti u Zijemlju, gdje se bavi poljoprivredom i pomaže komšijama, a prije dvije godine je uhvaćen u krađi šume i to sa službenim opštinskim automobilom, sa kojeg su bile skinute tablice.
