Profesor Darko Tanasković, član Međunarodne nezavisne komisije za istraživanje stradanja Srba u Sarajevu u periodu od 1991. do 1995. godine, rekao je za RTRS da je preglasavanje Srba u Parlamentu i neustavni referendum o nezavisnosti BiH koji je rezultat toga, bio uzrok građanskog rata.
– Ono što je sasvim sigurno je da je, politički posmatrano, uzrok rata u BiH ono što se obično naziva casus belli, a to je jedna polimogena odluka Bošnjaka, odnosno tadašnjih muslimana, i Hrvata da u Parlamentu BiH nadglasaju srpske poslanike i da organizuju referendum kao da je riječ o nekoj nacionalnoj državi ili demokratskoj državi, a ne jednoj duboko podijeljenoj državi, gdje između konstitutivnih naroda vlada ogromno nepovjerenje – rekao je Tanasković.
On je istakao da je organizovanje referenduma bilo problematično i sa ustavnog stanovišta, te da je takav način ishodovanja nezavisnosti na teritoriji Јugoslavije postao uobičajen.
– To je, po našem ubjeđenju bio pravi razlog za rat, a ne ono što se obično navodi u objašnjenjima koja se daju i koja imaju status političke korektnosti u bošnjačkoj sredini, odnosno tvrdnja da se radi o agresiji Srbije na BiH. Teško je zamisliti da su Srbi u BiH izvršili agresiju sami na sebe. Ne, na Srbe su u BiH agresiju izvršili predstavnici drugih dvaju naroda u parlamentu koji nisu uvažili njihovo pravo da iskažu svoj interes i da se postigne kompromis, jer je postojao Savjet za ustavna pitanja koji bi trebalo da se aktivira u trenucima kada se međunacionalni problemi ne mogu riješiti. Bošnjaci i Hrvati su tada zanemarili postojanje Savjeta za međunacionalno dogovaranje i izveli su ovaj praktično prividno demokratski puč u parlamentu. To je bio razlog koji je učinio da stvari krenu nepovratno i da na kraju progovori oružje – naglasio je Tanasković.
Tanasković je naveo da je Komisija u Izvještaju istakla da je cjelokupan politički život tokom decenija koje je BiH provela unutar Kraljenine Srba, Hrvata i Slovenaca i Јugoslavije, prošao u različitim vizijama tri naroda – Srbi su željeli zajedničku državu, a Hrvati sistematično ispoljavali određeni separatizam i želju da njihov status bude drugačije riješen.
Što se tiče muslimanske politike, koja se najvećim dijelom aktuelizovala kroz jugoslovensko-muslimansku organizaciju, kaže Tanasković, ona je uspijevala da igra na žici između srpskih i hrvatskih težnji i pravi kompromise koji su im odgovarali u datom trenutku.
– Stalno su imali pred očima želju i potrebu da se na neki način održi ono što su smatrali teritorijalnim integritetom, zaokruženošću BiH i onda su pravili kompromise na svim stranama, u zavisnosti od odnosa snaga, pri čemu su učesvovali i u vladama u Beogradu jer su nekada mislili da će više dobiti na taj način. Kada se situacija izmijenila više su se priklanjali hrvatskim i slovenačkim separatiskičkim zahtjevima – rekao je on.
Nespojive ideje o daljoj budućnosti BiH dovele su do preglasavanja jednog naroda od strane druga dva i neustavnog referenduma, a potom i do rata.
– S jedne strane Hrvati su potpuno slijedili politiku Zagreba koja je u to vrijeme bila separatistička, ali budući da su oni bili malobrojniji među tri narodima, nisu predstavljali glavni teg na toj vagi. Muslimani, koji su relativno najbrojniji, opredijelili su se na kraju, bez obzira što to nije bio njihov realni nacionalni interes, da zajedno sa Hrvatima krenu u proces ostvarivanja nezavisnosti BiH, na tragu ovog razbijanja Јugoslavije i onih sugestija koje je dala takozvana Badinterova komisija. Srbi su, kao što znamo, u velikoj većini bili protiv toga da budu dovedeni u poziciju da žive kao manjina van Јugoslavije i smatrali su da, kao što neki drugi imaju puno pravo da traže otcjepljenje od Јugoslavije, odnosno stvaranje svojih država, isto tako imaju pravo da traže da ostanu u državi koja postoji – rekao je Tanasković.
