Od formiranja Republike Srpske do danas, teritorijalna organizacija jedan je od najzapuštenijih aspekata funkcionisanja prostora između Novog Grada i Trebinja, mada je konkurencija u disciplini zanemarivanja važnih društvenih pitanja u RS zaista snažna! Tokom protekle dvije decenije, nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, bilo je nekoliko pokušaja reforme u ovom domenu, ali se nije stiglo čak ni do ozbiljne i neostrašćene rasprave o toj problematici, a kamoli do efikasnog modela koji bi zadovoljio sve zainteresovane strane.
Osvrtom na bližu i dalju prošlost, može se locirati pet prepreka za bilo kakvo udaljavanje od statusa kvo, koji je sve, samo ne sjajan. Prije svega, iz izvršne vlasti na nivou RS, bez obzira na njene različite partijske predznake u proteklom periodu, nisu dolazili kompetentni i stručni prijedlozi novih rješenja, već dnevnopolitički motivisane improvizacije. Tu dolazimo i do drugog problema, jer se svaka namjera u pravcu teritorijalne reorganizacije RS posmatra kroz stranačke naočare, pa je sadašnja opozicija po definiciji protiv bilo kakve najave zahvata ove vrste, ukoliko dolazi iz aktuelne vlasti, a bilo je i obrnutih situacija, u ranijim godinama, kada su im uloge bile zamijenjene. Treća nevolja je zbir interesa običnih smrtnika na terenu, koji su zaposleni u administracijama malih opština, zrelih za gašenje, jer su im, logično, važnija lična konkretna radna mjesta od apstraktnog “opšteg dobra”.
O četvrtom tegu na nogama RS koji onemogućuje promjene u ovoj oblasti ne govori se javno, ali se nezvanično, u krugovima upućenih ljudi, može čuti utemeljena ocjena da se ni ministri za lokalnu samoupravu u Vladi RS, upravo zbog svoje nacionalne pripadnosti – a riječ je o resorima koji u nekoliko posljednjih saziva pripadaju Hrvatima ili Bošnjacima – ne usuđuju da krenu u reforme, jer je sukob sa pripadnicima većinskog srpskog naroda iz opština koje bi bile suočene sa ukidanjem posljednja stvar u životu koja im je potrebna, budući da bi se u takvim situacijama, znajući ovdašnji mentalitet, sigurno potegao i takav vid “argumentacije”.
Tu je i peta garancija kolotečine – osjetljivost odnosa istočnog i zapadnog dijela RS. Jer, kada se pokrene priča o spajanju opštine Istočno Novo Sarajevo sa opštinom Istočna Ilidža, što je u prethodnima nedjeljama učinio načelnik prve lokalne zajednice, Ljubiša Ćosić (SNSD), izazivajući burne reakcije prvog čovjeka susjedne administrativne jedinice, Predraga Kovača (SDS), odmah se mogu čuti i teze da se “istoku opet kroji kapa iz Banjaluke, a u zapadnom dijelu ne samo da ne ukidaju opštine, već i formiraju nove, poput Stanara, kada im to odgovara”. Na tako klizavom terenu, zbog nepristojnog tajminga, odmah padaju u vodu i za daleku budućnost odgađaju se neke smislene inicijative u najvećem gradu RS, kao što je ona koja podrazumijeva to da bi grad Banjaluka trebalo da čini striktno urbano područje, dok bi se od ruralnih naselja formirale bar dvije nove opštine.
Površina i budžet
Naravno, puko smanjenje broja opština u RS nije nikakav magični recept koji će odmah riješiti sve finansijske probleme ovog nivoa vlasti na kompletnom prostoru Srpske, jer i neke od najvećih sredina, poput Banjaluke i Prijedora, kubure sa budžetskim dubiozama. Ali od nečega bismo morali početi, a najracionalnije je krenuti od onog što je očigledno: od činjenice da RS sada ima 64 jedinice lokalne samouprave, odnosno 58 opština i šest gradova. Ukoliko bi se vodilo računa o kriterijumu ekonomske samoodrživosti, u prvoj fazi svake suvisle reforme taj broj ne bi mogao biti veći od 50, a u optimalnoj situaciji, kada bi ovaj poduhvat bio doveden do kraja, možda čak ne bi prelazio ni 40! Jer, nije potrebna naročita stručnost da bi bila utvrđena veza između simboličnog broja stanovnika ili skromne površine, te statusa izrazito nerazvijenih opština, koji u RS zvanično imaju: Berkovići, Vukosavlje, Istočni Drvar, Istočni Mostar, Istočni Stari Grad, Jezero, Kalinovik, Kneževo, Krupa na Uni, Kupres, Novo Goražde, Osmaci, Oštra Luka, Petrovac, Rudo, Trnovo, Čajniče i Šekovići.
Četiri mladića idu s Trebevića!
Osim “principijelnog” lica, rasprava o spajanju opština u Istočnom Sarajevu ima i materijalno naličje, budući da dvije sukobljene strane različito gledaju na sadašnjost i budućnost planine Trebević.
– Maloj grupi ljudi ne treba dozvoliti da upravljaju resursima kao što su oni koje ima Trebević i okolne šume. Meni smeta i neodgovorna prodaja zemljišta na Trebeviću – rekao je Ljubiša Ćosić (SNSD), načelnik Istočnog Novog Sarajeva.
Bojo Gašanović (SDS), načelnik opštine Istočni Stari Grad, kojoj pripada Trebević, ima suprotno mišljenje. On kaže da se u Trebević dovoljno ulaže i da turizam cvjeta u opštini na čijem je on čelu.
– Mi smo u razvoj Trebevića uložili nekoliko miliona maraka i sada, kada smo na vrhuncu, traže teritorijalnu reorganizaciju grada – ljut je Gašanović.
Nema dileme, ultimativni pop hit Kornelija Kovača s početka šezdesetih godina, čiji stihovi glase: “Četiri mladića idu s Trebevića, prate ih pjesma i smijeh, kako ne bi bili veseli i čili, dan bješe sunčan i lijep”, pripada davnoj prošlosti, bar što se tiče današnje političke scene Istočnog Sarajeva!
A kada je riječ o najsvježijem primjeru, koji je aktuelizovao potrebu teritorijalne reorganizacije RS – o trenutnom sporu u Istočnom Sarajevu, tenzije su već otišle predaleko. Načelnik opštine Istočno Novo Sarajevo Ljubiša Ćosić kaže da je riječ o staroj inicijativi koju je on oživio u razgovorima unutar SNSD-a u Istočnom Sarajevu.
– Ova ideja provijava već desetak godina u RS, a ljudi iz Istočne Ilidže koji čine SNSD složili su se s njom. Radi se o spajanju opština Istočno Novo Sarajevo i Istočna Ilidža, te o teritorijalnoj reorganizaciji opštine Istočni Stari Grad – rekao je nedavno Ćosić, dodajući da je jedan od osnovnih razloga za teritorijalnu reorganizaciju na ovakav način, osim koristi od zajedničkog budžeta, i površina tih opština.
On je objasnio da je površina Istočnog Novog Sarajeva 38 kilometara kvadratnih, a da se Istočna Ilidža prostire na 34 kilometra kvadratna.
– Dovoljno je da kažem da opština Istočni Stari Grad, sa nešto više od 1.000 stanovnika, ima površinu od 144 kilometra kvadratna. Kada bismo spojili opštinu Istočna Ilidža i Novo Sarajevo, dobili bismo prostor od 72 kilometra kvadratna – poručio je Ćosić, ističući da inicijativa SNSD-a nije usmjerena ka uplitanju u nadležnosti grada Istočno Sarajevo, inače zajednice šest opština, jer su tu i Pale, Sokolac i Trnovo, uz tri već pomenute opštine, koje učestvuju u ovoj polemici.
Reakcija je uslijedila brzo, jer je Predrag Kovač, načelnik Istočne Ilidže, odmah zauzeo odbrambeni gard. On je rekao da “pred svake lokalne izbore, u posljednjoj deceniji, lokalni SNSD izlazi sa ovakvim prijedlogom”, te dodao “da je riječ o čistom politikanstvu, čiji je cilj da skrene pažnju sa naraslih problema u društvu”.
– Narod je svjestan da bi ovim postupkom bili oštećeni stanovnici rubnih dijelova predložene nove opštine. Tako velika opština razvijala bi samo centar. S druge strane, novca bi bilo manje. Siguran sam da bi došlo do prekomjernog zapošljavanja u administraciju – ocijenio je Kovač.
U opticaju i regioni
Očigledno, dok god političari budu vodili glavnu riječ u ovim raspravama, stvari se neće pomjeriti s mrtve tačke. Međutim, ni stručnjaci nemaju jedinstveno mišljenje o pravcu kojim treba krenuti. Recimo, u radu pod nazivom “Optimalna teritorijalna organizacija u funkciji ekonomskog razvoja RS”, koji je 2010. godine napisao i objavio doc. dr Nebojša Bomeštar, tada angažovan u banjalučkom Ekonomskom institutu, on je podsjetio da je u Srpskoj na snazi “postojeći model teritorijalne organizacije uspostavljen još 1962. u bivšoj Jugoslaviji, a koji se do sada smatra potpuno prevaziđenim”. Takođe, Bomeštar je obradio probleme uspostavljanja modela regionalnog organizovanja u RS. To je, opet, povod za nove polemike, jer je i u ratu, a posebno u mirnodopskom periodu, bilo niz glasova za regionalizaciju RS i protiv nje, uz tvrdnje da bi to bilo racionalno rješenje, ali i uz ocjene da bi to bilo pogrešno, te da bi čak predstavljalo uvod u separatizam pojedinih regija Srpske.
Profesor upravnog prava na Pravnom fakultetu u Banjaluci, Petar Kunić, za Press kaže da politički razlozi u raspravi o teritorijalnoj organizaciji i lokalnoj samoupravi dominiraju nad ekonomskim aspektima, te da su opštine najvažniji dio vlasti, jer su najbliže građanima. Kunić nije sklon inicijativama za smanjenje broja opština.
– Nestankom opština u rubnim područjima RS stanovništvo bi se iselilo. Rubne i male opštine u Srpskoj moraju biti zadržane, ali činjenica je da svagdje, pa i u ovom slučaju, dominira politika umjesto struke. Umjesto ukidanja ili spajanja, mora se razmišljati o strateškom razvoju tih krajeva. U postojećem sistemu ne postoji riječ solidarnost, ni u jednom zakonskom propisu, a takvim opštinama mora se pomagati. Mnogima od tih opština uništena je industrija, ograničeno je pravo da raspolažu svojim dobrima i ostavljene su bez izvora prihoda – upozorava Kunić.
On ističe da politika spajanja opština nije dobra, ali smatra da nije dobra ni ideja razdvajanja postojećih gradova na opštine.
– Imali ste primjer bivše Jugoslavije koji je pokazao šta se dešava kada se stvori više upravljačkih struktura sa različitim interesima. To bi bio eksperiment koji ne bi uspio. Imali smo slučaj u Stanarima, gdje nije postojala ekonomska opravdanost formiranja opštine i gdje su politički razlozi presudili nad svim drugim. Neće biti dobro dok god se na takav način budu donosile odluke, a pogotovo ovako bitne odluke, o kojima se mora i te kako voditi računa – kaže Kunić.
U svakom slučaju, iz Vlade RS je najavljen novi zakon o lokalnoj samoupravi, a kada je riječ o srodnoj materiji, teritorijalnoj organizaciji, osim “sveobuhvatne analize” o kojoj je ne tako davno govorila ministarka Lejla Rešić, jedina novija intervencija odnosila se na transformaciju Zvornika iz opštine u grad i na usklađivanje legislative s tom promjenom. Dakle, ozbiljnijih pomaka, što se tiče teritorijalne (re)organizacije RS, nema ni na vidiku, jer čak i kada bi eksperti napravili jedan korak naprijed u sferi teorije, tu su akteri naše obeshrabrujuće političke prakse, spremni da odmah krenu dva koraka unatrag.
