Široj javnosti u bivšoj Jugoslaviji Predrag J. Marković, tada student istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, predstavio se kao kralj “Kviskoteke”.
Danas je on ugledni profesor istorije, a nedavno je izabran i za potpredsjednika Socijalističke partije Srbije. Studenti i građani poštuju profesora Markovića jer on ne priča o istoriji kao nizu velikih epskih bitaka, pobjeda i poraza, već tako da se u istoriji uvijek vide čovjek, njegova uloga, stradanja i dileme.
Intervju za Press sa profesorom Markovićem počinjemo podsjećanjem na činjenicu da je dobar dio svojih naučnih istraživanja posvetio odnosima Srbije i Evrope, pa je zanimljivo čuti šta on misli o aktuelnim odnosima zvaničnog Beograda i Brisela.
– Srbija je ostala u zadnjem dvorištu EU, sa još nekoliko zaostalih evropskih rođaka. Oni jesu dio evropske porodice, ali ne baš sasvim ravnopravni s ostalima. Njihovo ponašanje podvrgnuto je strogom tutorskom nadzoru “pravih” Evropljana – kaže Marković.
Vjerujete li da Evropska unija iskreno želi da primi Srbiju u svoju porodicu? Mnogi smatraju da će se EU prije raspasti nego što će Srbija postati njena članica.
– EU je preveliki i preskup projekat da bi se raspao. Međutim, moguće je da će se pretvoriti u nekakvu “asimetričnu zajednicu”, što bi rekli Gligorov i Izetbegović, sa različitim pravima i obavezama članica.
U stručnoj i političkoj javnosti na prostorima bivše SFRJ i dalje se vodi polemika o njenom raspadu, gdje Srbe okrivljuju kao glavne vinovnike ubistva Jugoslavije.
– Jugoslavija je bila omiljena država. Za njen raspad često su okrivljavani Srbi, što zbog interesa pojedinih velikih sila, što zbog srpskih grešaka. Ispada da su Tači, Kučan i Tuđman bili branioci Jugoslavije, a Sloba njen grobar, što djeluje veoma apsurdno. Ipak, za raspad Jugoslavije najveću odgovornost snose velike sile. Velika Jugoslavija ne bi bila pion ni Njemačke, ni Rusije, ni Turske. Jedan od razloga njenog stvaranja bio je sprečavanje obnove Habzburške carevine i zaustavljanje širenja boljševizma. Mnogi pripisuju Njemačkoj najveću odgovornost za raspad Jugoslavije. Međutim, i za samu Njemačku raspad Jugoslavije bio je veliki trošak, a strateški je uklonio jedinu ozbiljnu državu između Istanbula i Beča. Ako su se neki krugovi u Njemačkoj radovali nezavisnoj Sloveniji i Hrvatskoj, sada će da plate cijenu tog veselja. Što se tiče uslova za prijem u EU, oni su sve stroži i za ostale kandidate. Šta su kome, osim nama, zgriješili siroti Makedonci, kojima je ulazak u EU još dalji?
Utisak je da se malo šta već vijekovima mijenja u odnosima Evrope prema Srbiji. Uvijek nas gledaju kao neželjeno dijete, pa nam EU danas postavlja uslove koje nikome nije postavljala.
– Mi smo evropska država. Potrebni su nam evropski standardi u školstvu, zdravstvu, zakonodavstvu, ekologiji, ljudskim pravima i socijalnoj zaštiti. Otvaranje poglavlja podići će neke standarde u tim i mnogim drugim oblastima.
Da li nam je sudbina određena činjenicom da, od velike šizme između pravoslavlja i katoličanstva, Zapad Srbima nije dozvolio da naprave državu s obje strane Drine iako su na tim prostorima, koliko istorija pamti, bili većinski živalj?
– Nemanjići su bili okrenuti jugu. Oni su se olako odricali krajeva na zapadu. Tek je Tvrtko Kotromanić istakao državno jedinstvo s obje strane Drine. Srbija je 1876. ušla u rat sa Turskom zbog ujedinjenja sa bosanskim i hercegovačkim Srbima. Tek tada velike sile sprečavaju takav scenario. Kasnije su Srbi sami zapostavili pitanje srpskog jedinstva. Srbi su vjerovali da su se ujedinili u Jugoslaviji. Poslije 1918. oni nemaju nikakav nacionalni program ako isključimo kratkotrajni pokušaj Srpskog kulturnog kluba krajem tridesetih godina. Inače, jedan od tih zakasnjelih planova predviđao je da Banjaluka bude centar zapadnih Srba. Otuda i te veličanstvene građevine u tzv. nacionalnom stilu iz tridesetih godina.
Šta se dešavalo nakon Drugog svjetskog rata?
– Posebno su ravnodušni prema srpskom pitanju bili srpski komunisti. Jedini koji je tražio autonomiju za hrvatske Srbe bio je Moša Pijade, a Aleksandar Ranković usprotivio se toj ideji. Hrvatski i slovenački partizani od prvog dana ustanka stvarali su slovenačku i hrvatsku državu. U BiH su Srbi činili više od 90 odsto partizanske vojske, ali nisu imali nikakve posebne nacionalne zahtjeve. Isto važi i za Srbe u Hrvatskoj. Oni su bili pomenuti kao konstitutivni narod Hrvatske, ali nikada nisu tražili nikakva kolektivna prava, kao, recimo, Hrvati i Bunjevci u Vojvodini, ili Bošnjaci u Sandžaku, iako su svojom krvlju, uz nešto Dalmatinaca poslije 1943. godine, preveli Hrvatsku u tabor antifašista. Zašto bi velike sile podržavale ujedinjenje Srba kada su sami Srbi dočekali devedesete godine bez ikakvog jasnog nacionalnog programa?! Kada su ga na brzinu stvarali početkom devedesetih, činili su to ponekad nezgrapno i bez saveznika u svijetu.
S ovom činjenicom, moguće, korespondira NATO agresija na Srbiju 1999. bez saglasnosti UN, kao i NATO bombardovanje Srba u BiH poslije one montirane pogibelji na sarajevskoj pijaci Markale?
– NATO je u Iraku, Avganistanu i Siriji skupo platio svoju aroganciju prema Srbima, olako povjerovavši da se bombardovanjem mogu rješavati ozbiljna politička pitanja. Isto tako, ustupci Albancima na račun Srba neće se isplatiti, kao ni ustupak Osmanlijama 1878. godine.
U kakvoj su vezi ti događaji sa britanskom rezolucijom o Srebrenici i najavom revizije Dejtonskog sporazuma, koja bi bez sumnje bitno umanjila državne prerogative Republike Srpske?
– Britanci sa SAD vode pravi krstaški rat protiv muslimana širom svijeta. Jeftinim propagandnim ustupcima na Balkanu žele da pokažu da nisu protivnici svih muslimana. Sada im je to već džabe.
Šta očekujete da će se u bližoj budućnosti događati sa Srpskom, a šta sa BiH uopšte?
– U Federaciji moraju prestati da svoju politiku sjećanja zasnivaju na mržnji prema Srbima i kultu žrtve. Tek onda može da se govori o normalizaciji odnosa dva entiteta. Ovako je teško zamisliti da Srbi osjećaju kao svoju onu državu koja ih kolektivno posmatra kao ratne zločince. Zamislite da su u SFRJ stalno prozivali Hrvatsku zato što je bila najvjerniji saveznik nacista jer se u maju 1945. godine srazmjerno više Hrvata borilo na strani Njemačke nego bilo kojeg drugog evropskog naroda. Tek kada Sarajevo prizna RS kao ravnopravnog partnera može da se govori o zajedničkoj državi, koja treba da bude ono što se tri naroda dogovore, kao što je, otprilike, govorio i Edvard Kardelj za SFRJ.
Zbog čega su skoro sve vlade u Beogradu na Srpsku gledale sa snebivanjem, a bratska ljubav ostajala uglavnom na političkim frazama?
– Nisu samo fraze u pitanju. Bilo je mnogo ulaganja iz Srbije u RS početkom 21. vijeka. Naravno, to nije dovoljno. Srbi s obje strane Drine moraju da imaju odnose makar kao Albanci na Kosovu i u Albaniji.
Šta bi Srbija i Srpska trebalo da čine u bliskoj budućnosti da bi RS ojačala i postala samostalna država?
– Da svijetu predstave ono što jesu: garant stabilnosti regiona. Bez snažne RS nema mirne Bosne, ma šta mislili neki fanatici u Sarajevu. Jer, jaka RS predstavlja branu svakom fundamentalizmu. I Srbija i RS treba prvo da ekonomski ojačaju. Niko neće dirati zemlje u koje je mnogo investirano. One moraju da ubijede velike sile da su dobre i za ekonomske i za političke investicije.
Iza velikih reformatora ostajao je održiv sistem!
Može li pojedinac, recimo Aleksandar Vučić, da Srbiju izvuče iz ove teške ekonomske i društvene krize, ili bi možda trebalo da gradimo dobar sistem koji bi udario čvrste temelje boljoj i snažnijoj Srbiji?
– Ponekad se velike promjene vezuju za pojedince, kao što su bili Napoleon u Francuskoj, Deng u Kini i Ataturk u Turskoj. Svi ovi veliki reformatori ipak su, prije svega, stvarali sistem i institucije koji su nastavili da rade i poslije njih. Možda je jedan od najvećih Titovih propusta bio taj što nije iza sebe ostavio održiv sistem.
