Bitka sa Svetu Sofiju je sve žešća, a mnogi u Turskoj smatraju da nema pune nezavisnosti Turske dok Sveta Sofija ponovo ne postane džamija, piše ugledna turska novinarka Pinar Tremblaj za američki portal All Monitor.
Bivša crkva, a sadašnji muzej Sveta Sofija sagrađena je 527. kao pravoslavna crkva. U carsku džamiju Turci su je pretvorili 1453. kada su osvojili Konstantinopolj, današnji Istanbul. Ali, od kada je poslije renoviranja 1931-35. za vrijeme vladavine Ataturkove nove sekularne Republike Turske, Sveta Sofija postala muzej, ne prestaje čežnja turskih konzervativaca da ona ponovo postane džamija.
U poslednjoj deceniji, uz prećutnu saglasnost vlade, islamističke grupe i ultranacionalisti su u medijima periodično spominjali pitanje Svete Sofije, organizovali mitinge i potpisivanje peticija, a na propovjedima pozivali vlast da na to usmjere pažnju. Poslije tih akcija, je 11. aprila 2015. u Svetoj Sofiji po prvi put za 85 godina priređeno recitovanje Kurana,i to dan pijre grčkog pravoslavnog Uskrsa, koji se tada poklopio sa rođendanom proroka Muhameda.
U novembru 2015. jedan mladić je u njoj obavio namaz (molitvu), a to je izazvalo veliku pažnju kada je fotografija podijeljena na društvenim mrežama. U decembru 2015. predstavnik Partije nacionalističke akcije u parlamentu je zvanično zatražio da se Sveta Sofija pretvori u džamiju, a svake godine se 29. maja održavaju sve ekstravagantnije proslave osvajanja Konstantinopolja.
Ove godine se hiljade vernika se 28. maja okupilo ispred Svete Sofije i molio da ona ponovo služi kao džamija. Aktivisti tvrde da su za taj zahtev okupili 15 miliona potpisa, a kada je njemački parlament nedavno usvojio rezoluciju o turskom genocidu nad Jermenima 1915., poslanici turske vladajuće stranke su pozvali da se kao odgovor na to dozvoli da Sveta Sofija ponovo bude džamija.
Najvažniji korak u pretvaranju Svete Sofije u džamiju je preduzet 1. juna ove godine kada je najavljeno da će državna televizija svakog dana tokom mjeseca Ramadana emitovati čitanje Kurana iz Svete Sofije, a u toj emisiji prvi gost je bio Mehmet Gomez, šef turske Direkcije za vjerska pitanja, koji je pod kupolom Svete Sofije objasnio njen značaj u islamskoj istoriji.
Ova odluka je pokrenula uzbunu među sekularnim Turcima i pravoslavnim hrišćanima. Grčko Ministarstvo spoljnih poslova je povodom toga oštro protestovalo, dok je tursko Ministarstvo spoljnih poslova 8. juna takođe oštro uzvratilo što u Atini više nema ni jedne džamije. U međuvremenu, američki Stejt department je prokomentarisao da Turska treba da poštuju tradiciju Svete Sofije, dok je Njemačka navela da je to unutrašnje pitanje Turske.
Anonimni grčki diplomata je za All monitor izjavio da “u je u posljednjih pet godina, Turska u džamije pretvorila druge tri crkve koje nose ime Sveta Sofija, a da visoki turski zvaničnici stalno koriste to pitanje kao adut.
Angelos Sirigos, profesor međunarodnog prava i spoljne politike na Univerzitetu u Atini kaže da se iza grčkih reakcija krije strah da će Sveta Sofija zaista uskoro biti pretvorena u džamiju. “Razlog za tu promjenu će biti potreba turskog predsednika Redžepa Tajipa Erdogana da poveća svoju popularnost, imajući u vidu referenduma koji bi trebao da u Tursku uvede predsjednički sistem”, kaže Sirigos.
S druge strane Ridvan Kaja, novinar i predsjednik turske nevladine organizacije Ozgur-Der smatra da se Grci nepravedno bune i da crkva ne služi svojoj svrsi ni kao muzej. On navodi da većina konzervativnih Turaka smatra da je pretvaranje džamije u muzej 1930-ih bio signal deislamizacije zemlje.”Sveta Sofija simbolizuje osvajanje Osmanlija, a njeno pretvaranje u muzej se posmatra kao suzbijanje islama”, kaže Kaja.
Murat Ozer, predsjednik NVO Imkander i istoričar umetnosti kaže da je “tradicija da osvajači osvojene bogomolje pretvaraju u svoje.
“Skoro sve vizantijske crkve u Istanbulu su pretvorene u džamije poslije osvajanja, a zatim je sultan podstakao hrišćansko stanovništva da gradi nove. Dakle, sve postojeće grčke pravoslavne crkve u Istanbulu su podignute poslije osvajanja. Novim vladarima nije bilo stalo da unište ono što su zatekli, već je glavna želja bila da se neprijateljima pokaže moć i ugled carstva”, ojbašnjava Ozer.
Mnogi u Turskoj smatraju da je kemalistička Turska bila suviše nestrpljiva da se uklopi u zapadnu civilizaciju, dok drugi insistiraju da su Zapadne sile naterale Ataturka da pretvori Svetu Sofiju u muzej.
U svakom slučaju, mnogi u Turskoj smatraju da je to pitanje nezavisnosti, i po njihovom shvatanju, nema pune nezavisnosti Turske dok Sveta Sofija ponovo ne postane džamija.
All monitor navodi i mišljenje jednog muslimanskog intelektualca koji je želio da ostane anoniman.”O pitanju Svete Sofije se u protekloj deceniji besramno manipuliše. To je hranjenje sna o osmanskoj obnovi, kao da će se neko iz turske serije sad pojaviti i Svetu Sofiju ponovo pretvoriti džamiju. Pobožnim muslimanima je zaista neprijatno da gledaju ovu oportunističku propagandu.”
Na kraju se postavlja zabrinjavajuće pitanje: Da li Erdogan može sve ovo zaustaviti kada je veći dio javnosti uvjeren da Turska ne može biti nezavisna, osim ako Sveta Sofija ponovo ne bude džamija?
