U Gradskoj čitaonici Narodne biblioteke „Ćirilo i Metodije“ u Prijedoru, u utorak, 19. marta, sa početkom u 19 sati, biće organizovana promocija prvog srpskog časopisa, prvi put prevedenog na savremeni srpski jezik.
– „Slaveno-serbskij magazin“ bio je prvi srpski časopis i najznačajniji štampani tekst napisan na slavenoserbskom jeziku. Štampan je 1768. u Veneciji, u štampariji Grka Dimitrija Teodosija. Pokretač i urednik časopisa bio je jedan od najaktivnijih srpskih pisaca i prosvetitelja, član bečke carske Akademije, slikar, bakrorezac, istoričar, kaligraf i izdavač, Zaharije Stefanović Orfelin – saopštili su iz Biblioteke u Prijedoru.
Prvi i jedini broj „Slaveno-serbskog magazina“ Orfelin je uredio po ugledu na učeno-književni časopis „Ježemesjačnija sočinjenija“, koji je izdavala Ruska akademija nauka u Petrogradu, od 1755. do 1764.
– Orfelin je mogao znati i drugi koji žurnal, ali bez sumnje najviše se ugledao na ovaj ruski časopis – kaže istoričar Tihomir Ostojić u svojoj knjizi o Orfelinu.
Predgovor
On nije uzeo iz ruskog časopisa samo osnovne ideje, nego i format i terminologiju, pa čak i raspored radova.
– Orfelin je neke dijelove prosto preveo, odbacivši što je bilo za ruske prilike i udesio prema srpskim standardima – piše Jovan Skerlić.
U predgovoru „Slaveno-serbskom magazinu“, Orfelin je napisao da će ga izdavati po „dijelovima i tomovima“. Međutim, izdao je samo jedan broj. Nema nikakvih pisanih podataka o tome zbog čega nije nastavio izdavanje časopisa. Najvjerovatnije da ga je obeshrabrio mali broj čitalaca.
Znajući da je za srpsku publiku knjiga koja izlazi u periodičnim izdanjima nešto novo, Orfelin je u „Magazinu“ štampao opširan predgovor „Predislovie“ na 13 strana. U njemu je predstavljen program časopisa koji ujedno predstavlja i njegov najznačajniji dio. Njegov značaj istakao je Jovan Skerlić riječima: “Da Zaharije Orfelin ništa drugo nije napisao na ovaj napredni i razumni predgovor, zaslužio bi časno mjesto u istoriji srpske književnosti i duhovnog razvitka srpskog”.
Manifest
To nije samo program književnog rada Zaharija Orfelina, to je jedan manifest istorijskog značaja, u kome su prvi put na srpskom jeziku iznijete racionalističke i prosvjetiteljske doktrine 18. vijeka i u kom se prvi put u srpskoj književnosti razvila misao svjetovne kulture.
– Pošto je obrazložio svoje prosvjetiteljske ideje, Orfelin u drugom dijelu predgovora piše da će u „Magazinu“ biti zastupljene sve vrste ljudskog roda i kulture. On poziva svoje čitaoce na saradnju i obećava im da će sve radove i prevode objaviti „s potpunom vjernošću“. Orfelin dalje upozorava da „Magazin“ neće štampati javne sporove, strasne kritike, niti druge uvredljive napise i lične napade. Dalje obećava da će redakcija biti predusretljiva prema čitaocima i da će u njemu moći saopštavati svoja mišljenja i primjedbe – dodali su iz Biblioteke.
Preteča Vuka Karadžića
U Orfelinovom predgovoru istaknuta je potreba da svaka knjiga namijenjena većem broju čitalaca treba da bude pisana svima razumljivim jezikom. Orfelin se zalaže da Srbi koriste narodni jezik. Jovan Skrelić je pisao da je u pogledu jezika Orfelin preteča Vuka Karadžića.
– Magazin je pisan mješavinom rusko-slovenskog i srpskog jezika. Sam Vuk je napisao 1845. godine da je mletački „Magazin“ vrlo važan za istoriju naše književnosti i isticao je u pogledu uvođenja narodnog jezika, Orfelin nad Dositejem Obradovićem – objasnili su.
O knjizi će govoriti prof. dr Duško Pevulja, a ulaz je slobodan.
