Nakon što je u javnost pušten APEL 88, u kojem je zvanična vlast u Srbiji, kao i SPC, optuženi da rade na “destabilizaciji Crne Gore”, intelektualci i građanski aktivisti regiona sačinili su “Apel akademske zajednice građanskih aktivista povodom usvajanja Zakona o slobodi vjeroispovjesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica” u kojem ističu da je Zakon neusklađen “sa osnovnim principima na kojima funkcionišu savremene demokratske države”.
Među stotinu potpisnika iz cijelog svijeta su prof. dr Vladimir Kostić, akademik, predsjednik Srpske akademije nauka i umjetnosti, prof. dr Branko Milanović, Centar za postdiplomske studije, Gradski univerzitet u Njujorku, prof. dr Ljubodrag Dimić, akademik, Univerzitet u Beogradu – Filozofski fakultet i Srpska akademija nauka i umjetnosti, prof. dr Milojko Arsić, redovni profesor, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet, prof. dr Boris Begović, redovni profesor, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet.
Tekst peticije donosimo u cjelosti:
U vezi sa krizom izazvanom usvajanjem Zakona o slobodi vjeroispovijesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica (u daljem tekstu: Zakon), od strane Skupštine Crne Gore, 27. decembra 2019. godine, a svjesni građanske i akademske dužnosti da u javnosti afirmišemo razgovor koji je zasnovan na istini, razumu i činjenicama, kao i principe slobode, demokratije, zabrane diskriminacije i zaštite ljudskih prava, ovim putem ukazujemo na sljedeće:
– Usvojenim Zakonom se de facto i de jure kreira pravni okvir za nacionalizaciju imovine (tradicionalnih) vjerskih zajednica, koja je nastala zajedničkim ulaganjem građana Crne Gore, prije 1. decembra 1918. godine. Način na koji su ove odredbe formulisane ukazuje na namjeru da se one diskriminatorno primjene prije svega na imovinu jedne vjerske zajednice (Srpske pravoslavne crkve), budući da je status imovine ostalih tradicionalnih vjerskih zajednica regulisan međudržavnim ugovorom ili temeljnim ugovorom između države i vjerske zajednice.
– Usvojenim Zakonom se direktno zadire u pravo svojine, koje je zagarantovano Ustavom Crne Gore, kao i brojnim međunarodnim ugovorima i konvencijama, koje je Crna Gora potpisala ili kojima je pristupila, uključujući i Evropsku konvenciju o ljudskim pravima (član 1, Protokola 1) i Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju Evropskoj uniji. Odredbe Zakona koje se tiču svojine nad imovinom su u suprotnosti i sa tumačenjima i stavovima Evropskog suda za ljudska prava, u vezi sa slučajevima koji su se ticali imovine koja je nastala prije formiranja savremenih država. Osim toga, Zakon ignoriše (ili u najmanju ruku ne konstatuje) i druga prava, kao što je pravo održaja, koje su vjerske zajednice stekle višedecenijskim ili viševjekovnim korišćenjem imovine.
– Prvi nacrt Zakona je bio predmet razmatranja Venecijanske komisije, koja je iskazala rezerve u odnosu na brojne odredbe i ukazala na neophodnost da se obezbijedi sveobuhvatna i inkluzivna javna rasprava, te pravne garancije da regulisanje statusa imovine religijskih zajednica neće uticati na korišćenje vjerskih objekata od strane zajednica koje su te objekte i do sada koristile. Osim toga, Venecijanska komisija je ukazala na neophodnost da se pitanje svojinsko-pravnih odnosa u konkretnim slučajevima utvrđuje sudskim putem. Usvojeni tekst Zakona u najvećem dijelu ignoriše pomenute i ostale preporuke Venecijanske komisije.
– Prethodno navedeno ukazuje da država ovim putem direktno utiče na pitanje statusa religijskih zajednica, pripremajući teren za potiskivanje jedne (Srpske pravoslavne crkve) i promovisanje druge vjerske zajednice (Crnogorske pravoslavne crkve) putem zadiranja u imovinska prava prve, što je u javnosti više puta u prethodnim mjesecima najavljivano od strane najviših predstavnika države Crne Gore. Ovakvo djelovanje je u suprotnosti sa načelom odvojenosti države i religije, kao jednim od osnovnih načela na kojima su sazdane savremene demokratske države.
– Osim suštinskih zamjerki, uočavaju se i brojne druge manjkavosti, neuobičajene za savremena demokratska društva, uključujući odsustvo inkluzivne javne rasprave u kojoj bi se uzeli u obzir stavovi pojedinačno najveće vjerske zajednice u zemlji (na šta je ukazala i Venecijanska komisija), regulisanje najvažnijih pitanja u prelaznim i završnim odredbama Zakona, usvajanje Zakona u ekspresnoj proceduri, koja je podrazumijevala da se rasprava i u načelu i u pojedinostima obave u roku od 24 časa, a da se glasanje obavlja u kasnim noćnim, tj. ranim jutarnjim časovima, uz prisustvo maskiranih pripadnika snaga bezbjednosti u zgradi skupštine u toku rasprave i glasanja.
Neusklađenosti Zakona sa osnovnim principima na kojima funkcionišu savremene demokratske države (prije svega pitanje odvojenosti države i religije), njegova neusklađenost sa brojnim međunarodnim aktima koja se tiču demokratije i ljudskih prava, narušavanje neprikosnovenosti prava svojine, te njegov diskiriminatorni karakter, po našem dubokom uvjerenju, narušavaju pojedinačna i kolektivna prava, kako Srpske pravoslavne crkve, tako i građana Crne Gore. Kao takav, ovaj čin manipulacije religijskim osjećanjima ima ogroman destabilizacioni potencijal, naročito u etnički mješovitim sredinama, kakve su gotovo sve države na Balkanu. Stoga smatramo da ovaj presedan, potencijalno primjenjiv i u drugim državama, priejti da postane stalni izvor tenzija i konflikata.
Osim toga, primjena ovog Zakona, koja je u suprotnosti sa velikim brojem osnovnih načela na kojima funkcioniše Evropska unija, mogla bi značajno da ugrozi napredovanje Crne Gore (a indirektno i drugih balkanskih država) u procesu pridruživanja Evropskoj uniji, imajući u vidu da bi bilo nezamislivo zatvaranje poglavlja 23 i 24 koja se tiču vladavine prava, u uslovima primjene zakona kojima se direktno i na diskriminatoran način krše ljudska prava i uvodi neizvjesnost u pravni poredak.
Konačno, iako se u javnosti može čuti da je jedan od motiva za ovakav postupak – ekonomski (prisvajanje nepokretnosti velike vrijednosti), ukazujemo na rizik da njegova primjena može zapravo dugoročno nositi velike negativne ekonomske posljedice po Crnu Goru, usljed kreiranja stanja pravne nesigurnosti, kao i po osnovu odštetnih zahtjeva koji bi se mogli ostvariti preko domaćih i međunarodnih pravosudnih organa.
U želji da međunarodnoj i domaćoj javnosti ukažemo na ove rizike, te da doprinesemo deeskalaciji situacije i rješavanju problema mirnim i demokratskim sredstvima, ovim putem osuđujemo usvajanje pomenutog Zakona, kao i upotrebu sile od strane državnih organa Crne Gore, u cilju sprečavanja građana da na javnim skupovima iskažu svoje stavove, i upućujemo sljedeći:
A P E L
– Da se u što skorijem roku pristupi izmjenama pomenutog Zakona, koje bi proistekle iz inkluzivnog dijaloga države, predstavnika svih tradicionalnih vjerskih zajednica u Crnoj Gori, a uz podršku Venecijanske komisije i Evropske unije.
– Da se odmah pristupi zaključenju temeljnog ugovora između Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve, kojim bi se trajno riješilo pitanje funkcionisanja ove vjerske zajednice, a po ugledu na ugovore koje je Crna Gora zaključila sa Vatikanom (kojim se reguliše pitanje funkcionisanja Katoličke crkve u Crnoj Gori), kao i sa Islamskom vjerskom zajednicom.
– Da se svima u Crnoj Gori, koji to žele, omogući pravo na okupljanje, miran protest i javno iskazivanje stavova, u duhu mira i tolerancije, bez primejne represivnih mjera i prijetnje ekonomskim, političkim, pravnim i bezbjednosnim posljedicama licima koja u takvim aktivnostima učestvuju. Istovremeno se pozivaju svi učesnici u tim skupovima i aktivnostima na ponašanje u duhu afirmacije mira, tolerancije i pomirenja.
– Da se državni organi Republike Srbije direktnije angažuju u obavještavanju međunarodne javnosti, kroz relevantne institucije i forume o ugroženosti ljudskih i imovinskih prava i potencijalnim rizicima koji iz toga mogu proisteći i da u bilateralnom dijalogu sa predstavnicima Crne Gore, pomognu u rješavanju ovog problema.
– Da se predstavnici Evropske unije, na tehničkom i političkom nivou, direktno angažuju na pružanju pomoći u rješavanju ovih pitanja.
– Da se istaknuti pojedinci i predstavnici različitih interesnih grupa u Republici Srbiji i drugim državama na Balkanu, suzdrže od neistinite interpretacije i manipulacije istorijskim, pravnim i političkim činjenicama, koja za rezultat ima dalju eskalaciju i antagonizaciju, već ionako u velikoj mjeri podeljenih društava u ovim državama.
januar 2020. godine
POTPISNICI:
prof. dr Vladimir Kostić, akademik, predsjednik Srpske akademije nauka i umjetnosti
prof. dr Branko Milanović, Centar za postdiplomske studije, Gradski univerzitet u Njujorku
prof. dr Ljubodrag Dimić, akademik, Univerzitet u Beogradu – Filozofski fakultet i SANU
prof. dr Milojko Arsić, redovni profesor, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
prof. dr Boris Begović, redovni profesor, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet
prof. dr Milica Bisić, redovni profesor, Fakultet za ekonomiju finansije i administraciju
prof. dr Goran Milošević, redovni profesor, Univerzitet u Novom Sadu – Pravni fakultet
prof. dr Ema Miljković, redovni profesor, Univerzitet u Beogradu – Filološki fakultet
prof. dr Vladan Perišić, redovni profesor, Univerzitet u Beogradu – Pravoslavni bogoslovski fakultet
prof. dr Danica Popović, redovni profesor, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
dr Јelena Žarković, vanredni profesor, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
dr Saša Ranđelović, vanredni profesor, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
dr Svetislav V. Kostić, docent, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet
dr Sonja Avlijaš, istraživač saradnik, Institut ekonomskih nauka
Velizar Antić, politikolog
dr Vladimir Ajzenhamer, docent, Univerzitet u Beogradu – Fakultet bezbjednosti
dr Filip Bojić, docent, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet
dr Luka Baturan, asistent sa doktoratom, Univerzitet u Novom Sadu – Pravni fakultet
Vuk Bačanović, istoričar, urednik portala Preokret
Stefan Blagić, politikolog
Veljko Bojović, doktorand, Slobodni univerzitet u Berlinu
dr Dejan Bursać, istraživač saradnik, Institut za političke studije
dr Marko Vladisavljević, istraživač saradnik, Institut ekonomskih nauka
Sanja Vojvodić, istraživač-pripravnik, Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka
dr Marko Vilotić, docent, Univerzitet u Beogradu – Pravoslavni bogoslovski fakultet
Miloš Vukelić, istraživač-pripravnik, Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka
dr Danilo Vuković, vanredni profesor, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet
Branko Vučinić, Centar za društveni dijalog i regionalne inicijative
dr Mihajlo Vučić, naučni saradnik, Institut za međunarodnu politiku i privredu
Srđan Garčević, novinar i publicista
Ognjen Gogić, politikolog
dr Anja Grujović, Centar za monetarne i finansijske studije, Španija
Miloš Damjanović, istoričar
dr Miloš Damnjanović, politikolog, Oksford
Marko Dašić, asistent, Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka
Milan Dinić, novinar
Sergej Dojčinović, student, Univerzitet u Amsterdamu
dr Katarina Dolović Bojić, docent, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet
Dejan Dragutinović, istraživač saradnik, Lajbnicov institut za ekonomska istraživanja (RWI), Esen
dr Aleksandar Đorđević, vanredni profesor, Univerzitet u Nišu – Pravni fakultet
dr Mateja Đurović, vanredni profesor, Kings koledž London
Nebojša Đurić, Univerzitet u Banjaluci – Prirodno matematički fakultet
dr Velimir Živković, vanredni profesor, Univerzitet u Voriku
dr Nikola Živković, Institut za tehnologiju i visoko obrazovanje u Montereju
dr Uroš Zdravković, docent, Univerzitet u Nišu – Pravni fakultet
dr Dejan Zec, KEDGE Poslovna škola, Bordo
dr Ivan Zorić, inženjer elektrotehnike
dr Zdravko Zubac, inženjer elektrotehnike
dr Milan Igrutinović, Institut za evropske studije
Nikola Ilić, asistent, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet
dr Miloš Ivanović, Istorijski institut, Beograd
dr Andrej Јeftić, docent, Univerzitet u Beogradu – Pravoslavni bogoslovski fakultet
dr Andrea Lorenco Kapusela, politički ekonomista
dr Nina Kršljanin, docent, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet
dr Aleksandra Kolaković, naučni saradnik, Institut za političke studije
dr Džordž Koldžić, docent, Taft Univerzitet – Medicinski fakultet
dr Andreja Komnenović, advokat, SAD
dr Borko Komnenović, advokat, SAD
dr Ljubinka Kovačević, vanredni profesor, Univerzitet u Beogradu – Pravni Fakultet
Nikola Kostić, doktorand, Poslovna škola u Kopenhagenu (CBS)
dr Miljan Knežević, docent, Univerzitet u Beogradu – Matematički fakultet
Milan Krstić, asistent, Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka
Darko Kuzmanović, politikolog
Mladen Lišanin, istraživač saradnik, Institut za političke studije
Savo Manojlović, Udruženje za zaštitu ustavnosti i zakonitosti
Boban Marković, Institut za međunarodne finansije, Vašington
Dušan Lj. Milenković, Centar za društveni dijalog i regionalne inicijative
dr Јelena Miloš, hemijski inženjer
Milan Milutin, asistent, Univerzitet u Novom Sadu – Pravni fakultet
dr Irina Milutinović, Institut za evropske studije
dr Đorđe Mitrović, vanredni profesor, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
dr Katarina Mitrović, Centar za istorijsku geografiju i istorijsku demografiju, Univerzitet u Beogradu – Filozofski fakultet
Stojan Mićović, advokat
dr Aleksandar S. Mojašević, vanredni profesor, Univerzitet u Nišu – Pravni fakultet
dr Mladen Mrdalj, Međunarodni centar za studije uprave (ICGS), Beograd i Internacionalni Burč univerzitet, Sarajevo
Stevan Nedeljković, asistent, Univerzitet u Beogradu – Fakultetu političkih nauka
Dušan Nikodijević, Narodna biblioteka Srbije
dr Goran Nikolić, Institut za evropske studije
dr Eliezer Papo, Ben Gurion Univerzitet u Negevu, Izrael
dr Miloš Paunović, istoričar
dr Miloš Popović, Institut za bezbednost i globalne poslove (ISGA), Hag
dr Ljiljana Radenović, vanredni profesor, Univerzitet u Beogradu – Filozofski fakultet
Stefan Radojković, istoričar, Muzej žrtava genocida
Nemanja Radonjić, istraživač saradnik, Institut za noviju istoriju Srbije
Lazar Rakić, ekonomista
dr Stevan Rapaić, naučni saradnik, Institut za međunarodnu politiku i privredu
dr Majkl Rosi, direktor Departmana za međunarodne odnose, Univerzitet Long Ajlenda, Njujork
dr Bojan Ristić, docent, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
Dejan Ristić, istoričar
dr Stefan Samardžić, asistent, Univerzitet u Novom Sadu – Pravni fakultet
dr Mladen Stamenković, docent, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
Miško Stanišić, Terraforming
dr Lazar Supić, istraživač, Univerzitet u Kaliforniji, Berkli
Stefan Surlić, asistent, Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka
dr Svetozar Tanasković, docent, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
dr Goran Tepšić, docent, Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka
dr Јelena Todorović Lazić, naučni saradnik, Institut za političke studije
dr Dejan Trifunović, vanredni profesor, Univerzitet u Beogradu – Ekonomski fakultet
dr Dragan Trailović, istraživač saradnik, Institut za političke studije
dr Srđan Cvetković, Institut za savremenu istoriju
