Donja Gradina, najveće strastište sistema Koncentracionog logora Jasenovac. Mjesto na kome nema riječi, mjesto stravičnih zločina i mjesto pogroma srpskog, jevrejskog i romskog naroda.
Često se kaže da se u Donjoj Gradini tišina najglasnije čuje.
“Donja Gradina, je grad mrtvih. Gradina je najveće stratište Koncentracionog logora Jasenovac u kom se na 116 hektara nalazi 120 grobnica. To su grobnice ogromnih dimenzija. Prema procjenama, samo je u Donjoj Gradini ubijeno na najstravičniji način oko 366.000 nevinih Srbija, Jevreja i Roma. Ta tišina, daje najglasniju poruku. To je nešto, što treba da obilazimo i na taj način dajemo poštovanje svim našim precima. Samim tim, u misiji smo širenja istine o stradanju u Jasenovcu”, kaže Tanja Tuleković, viši kustos-arheolog.
Pod izgovorom da se započinju radovi na isušivanju Lonjskog polja, Ustaše iz NDH osnivaju logor pokraj mjesta Jasenovac, tačnije sistem logora koji se prostiru na oko 240 kvadratnih kilometara duž obala Une i Save. Zapovjednik je bio Vjekoslav Luburić Maks.
Prva grupa logoraša stiže krajem avgusta 1941. godine.
“Mi procjenjujemo da je ubijeno 700.000 žrtava. Te procjene broja ubijenih su od 1945. godine. Taj broj se i danas nalazi u Spomen-području Donja Gradina. Priča o Jasenovcu i prvenstveno o srpskom stradanju, je djelomično bila potisnuta zbog politike, bratstva i jedinstvo. Pazilo se na komemoracijama kako ne bi došlo do nacionalnog dizbalansa. Uglavnom se govorilo o žrtvama fašističkog terora, odnosno ustaškim žrtava, iako se dobro znalo ko su žrtve, a ko počinioci”, priča Mirko Dimić, kustos-istoričar.
U cijelom tom sistemu, Donja Gradina je bila mjesto najmasovnijih i najsvirepijih pogubljenja.
“Priča za Gradinu počinje u januaru 1942. godine kada ustaške jedinice iz Jasenovca, prelaze u selo Donju Gradinu i pale komplet srpska sela, te etnički čiste od srpkog življa. Sela Donja Gradina, Draksenić i Međeđu. To će u januaru, u crkvi Svetog apostola Marka u selu Draksenić kulminirati jednim zločinom, poznatim kao krvava liturgija i upravo od tog datuma pa sve do kraja rata 1945. godine, Donja Gradina će postati glavno jasenovačko stratište. Sam dolazak većine logoraša, žrtava u Donju Gradinu, išao je putem iz Jasenovca, Skelom, do prihvatnog logora u Donjoj Gradini. Odatle bi logoraši bili vođeni na likvidaciju. Kada dronom pogledate ovaj dio, možete vidjeti jedan red, kako su tijela slagana, odnosno gdje su masovne grobnice”, dodaje Dimić.
U proljeće 1942. godine započeo je progon Roma. Nakon što su ih vlasti popisale, započeo je njihov transport u logor. Gotovo nijedan Rom, koji je ušao u Gradinu, nije preživio.
U odnosu prema srpskom stanovništvu. vlasti NDH je koristilo drugačiju metodu. Tokom čitave 1942. godine provodili su potpuno čišćenje sela. Stanovništvo bi deportovali u logor, kuće bi palili i pljačkali. U tim akcijama Ustaša, nisu pošteđeni ni oni Srbi koji su u toku 1941. prekršteni u rimokatoličanstvo.
Najveća golgota srpskog stanovništva desila se u ljeto 1942. godine. Oko 30.000 njemačkih i ustaško-domobranskih vojnika pokrenulo je ofanzivu na Kozaru gdje se nalazilo oko 3.500 partizana.
Srpsko stanovništvo potkozarskih sela spas je pokušalo naći na planini, gdje se u njemačkom obruču našlo preko 80.000 civila. Skoro 70.000 ih je deportovano u jasenovačke logore. To je bilo jedino mjesto u kome je postajao logor za djecu.
Sa područja Kozare, u logor je odvedeno oko 23.800 djece do 14 godina starosti.
Jevreji su u Jasenovcu dijelili sudbinu srpskih logoraša. U NDH je ubijeno oko 80 odsto članova prijeratne jevrejske zajednice na teritoriji koja je obuhvatala Hrvatsku i BiH.
