Najgore od svega što se dešava u Turskoj je sveprisutni strah, kazao je Orhan Pamuk, poznati pisac i nobelovac, povodom serije terorističkih napada, ali prije svega nastojanja predsjednika Redžepa Tajipa Erdogana da učvrsti svoju vlast gazeći elementarne demokratske norme.
Time se poništavaju sekularne vrijednosti koje je utemeljio osnivač moderne Turske Kemal Ataturk nakon Prvog svjetskog rata.
Na tom putu Erdogan ne preza ni od čega. Tako je, koristeći napetu situaciju zbog učestalih terorističkih napada, potpisao zakon o oduzimanju imuniteta poslanicima u slučaju krivičnog gonjenja, što će mu omogućiti uklanjanje nepodobnih članova parlamenta, prije svega iz prokurdske opozicije, kako bi osigurao dvotrećinsku većinu za promjene Ustava u cilju uvođenja predsjedničkog sistema u zemlji, piše RSE.
Istovremeno, stigao je da okvalifikuje turske žene koje odbacuju materinstvo kao”manjkave” i “nekompletne”.
Potom je uslijedila Erdoganova optužba na račun 11 poslanika njemačkog parlamenta turskog porijekla da imaju “nečistu krv” jer su podržali rezoluciju kojom se osuđuje turski genocid nad Јermenima 1915.
Mesijansko osećanje svemoći
Na tom sveopštem frontu borbe – pod maskom nacionalnih interesa i stabilnosti zemlje – policija hapsi kritičare: od novinara, profesora preko oficira, kako bi se neutralisala vojska kao garant sekularističke tradicije, do pristalica nekadašnjeg Erdoganovog prijatelja, islamističkog teologa Fetulaha Gulena koji mu je u velikoj mjeri pomogao da dođe na vlast. Takođe, odlaskom premijera Ahmeta Davutoglua skoro je u potpunosti očišćen krug osnivača vladajuće partije Pravde i razvoja . Tako su uklonjeni svi “posrednici” između Erdogana i naroda, što je moto svih autoritarnih režima.
Istovremeno, sve učestalije terorističke napade Erdogan upotrebljava za obračun sa kurdskim pobunjenicima. Na taj način mobiliše naciju i pokušava da otupi oštricu nezadovoljstva dijela građana zbog političke represije, a i skrene pažnju sa ekonomskih problema.
Na međunarodnom planu, iako se Turska našla u delikatnoj situaciji zbog rata u susjednoj Siriji, nastoji da iskoristi talas izbjeglica kako bi od EU dobila ne samo novac za njihovo zbrinjavanje već i ustupke u pregovorima o članstvu koje je na “dugom štapu”, uključujući i gledanje “kroz prste” na kršenje demokratskih normi.
Dakle, turski lider je otvorio mnogo frontova. Međutim, problem svih autoritarnih vođa je što ih mesijansko osećanje svemoći i misije lišava sposobnosti da realno sagledaju stanje.
Erdogan je od samog dolaska na vlast 2002. godine pokazivao autoritarne sklonosti, iako je pridobio podršku građana upravo na platformi demokratizacije zemlje nakon vojnog puča 1997. i autoritarne politike sekularnih vlada.
AKP, kao ogranak zabranjenih islamističkih stranaka, definiše svoju platform kao sekularnu – iako je Erdogan kao gradonačelnik Istanbula 2000. godine proveo nekoliko meseci u zatvoru zbog podsticanja mržnje – a politiku kao “demokratski konzervativizam” sa konceptom modernosti “koji ne isključuje tradiciju.”
Manjinama u Turskoj su koristile ove promene. Naime, za vreme sekularnih vlada bilo je onemogućeno delovanje kurdskih političkih stranaka, upotreba kurdskog jezika a na teritorijama na kojima su bili koncentrisani pripadnici ove manjine od 1987. važili su vanredni zakoni.
Istovremeno, turska ekonomija snažno raste zahvaljujući liberalnoj politici AKP koja je reformisala poluplansku privredu iz sekularnog doba.
Na talasu političkih i ekonomskih reformi, Erdoganova partija pobeđuje još dva puta – 2007. i 2011. Analitičari to opisuju kao “konzervativni demokratski trenutak” AKP.
EU i Turska: Uzajamni strah umesto privlačnosti
Uprkos kritikama iz EU zbog poslednjih hapšenja novinara i drugih kritičara, zapadni zvaničnici na neki način idu na ruku Erdoganu. Primjer za to je odobrenje Angele Merkel da se sudski goni njemački komičar koji je “uvrijedio” turskog lidera čitanjem satirične pjesme. EU je na velikim mukama zbog izbjegličke krize i nastoji da realizuje sporazum sa Turskom tako što bi zadržala na svojoj teritoriji oko dva miliona migranata iz Sirije a za uzvrat od Brisela dobila tri milijarde evra. Međutim, Erdogan ispostavlja nove zahtjeve očito se vodeći logikom da je Turska potrebna svijetu kao nikad do sada. Nesuglasice oko vizne liberalizacije samo su vrh ledenog brega višedecenijskog tapkanja u mjestu u pregovorima oko članstva Turske u EU.
