Od kako je nastala, na Petrovdan 1990. godine, obnavljajući ili možda prije stvarajući demokratsku svijest kod zapadnih Srba, čime je nakon gotovo pola vijeka zapadno od Drine osnovano neko udruženje sa srpskim prefiksom, Srpska demokratska stranka je bila više narodni pokret nego politička partija. Ona će uz po treći put ustanovljeno Srpsko prosvjetno i kulturno društvo Prosvjeta i SPC postati nosilac kulturnih i identitetskih, ali prije svega političkih temelja Srba na području BiH. Nešto poput Srpske narodne organizacije u prvoj deceniji dvadesetog vijeka.
Piše: Marko ŠUKA
Ugledni sarajevski profesor, član predsjedništva bivše SR BiH, potpredsjednik Srpske i drugi predsjednik Republike Srpske Biljana Plavšić dešavanja iz jula 1990. godine opisala je u prvoj od svoje tri knjige pod nazivom “Svedočim”:
“Početkom jula 1990. pronela se vest da Srbi osnivaju stranku, a u štampi pročitah da se osnivačka skupština SDS BiH održava na Petrovdan, 12. jula 1990. u Velikoj sali Skenderije. Pozdravni govor će održati dr Jovan Rašković … Na platou ispred Skenderije pristutna je masa sveta, a meni srce lupa od sreće, jer sam mislila, bojala se, da uplašeni Srbi neće doći.” (Biljana Plavšić – Svedočim)
Ona je svoj ugled profesora i dekana Prirodno-matematičkog fakuteta u Sarajevu, i činjenicu da potiče iz ugledne građanske porodice založila za demokratsku ideju SDS. Na prvim višestranačkim izborima za člana predsjedništva SR BiH imala je najviše glasova iz reda srpskog naroda, drugi srpski član predsjedništva postao je takođe profesor Nikola Koljević.
Čovjek koji se slobodno može smatrati jednim od očeva osnivača Republike Srpske dr Nikola Koljević opisao je u svom dnevniku vrijeme nastanka SDS.
“U razgovoru sa Miloradom Ekmečićem, Slavkom Leovcem, Radovanom Vučkovićem, Aleksom Buhom i drugima ljudima, odlučili smo da pokušamo ubediti Nenada Kecmanovića da se on prihvati vođstva stranke, otud smo Vučković i ja vodili duge razgovore sa Kecmanovićem pokušavajući da ga nagovorimo. Odbio je. Postavljaju se dva pitanja: otkud to da smo smatrali da je Kecmanović najbolji izbor i , drugo, šta je pravi razlog njegovog odbijanja. Na prvo pitanje je relativno lako odgovoriti: on je bio čovek koji se već javno eksponirao protiv komitetskih struktura, posebno u Sarajevu, čovek koji je demokratski i artikulisano kritikovao te struture i pojedince, ljude na vrhu bosanske vlasti (čak i Mikulića i Pozderca), što je u sarajevskoj sredini bilo do tada nepoznato. Što se drugog pitanja tiče – zašto je on to odbio – na to je teže odgovoriti. Njegovi argumenti su bili da u bosanskoj situaciji nacionalne stranke neće imati veliku podršku i drugo, njemu se činilo da su ekonomska pitanja presudna, da mi ne bismo smeli da upadnemo u istu komunističku grešku politizacije ekonomije. I treće, argument u koji je on više verovao nego što se pokazalo da operativno vredi, hteo je da ima stranku visokog intelektualnog nivoa.” (Nikola Koljević, Stvaranje Republike Srpske – Dnevnik 1993-1995)
Predsjednik je postao prvi predsjednik Srpske dr Radovan Karadžić, a tadašnje rukovodstvo SDS-a i Srpske činili su i profesori Aleksa Buha, Biljana Plavšić, Nikola Koljević i drugi.
Drugi predsjednik Srpske demokratske stranke bio je Aleksa Buha, on je partiju preuzeo prve godine mira, a nakon njega svaki sljedeći je autoritet crpio iz partije i izbore dobijao zahvaljujući istoj. Tako je predsjednik Srpske postao Mirko Šarović, mnogo više zahvaljujući ugledu i snazi partije nego svojem ličnom. Slična situacija je i sa njegovim nasljednikom na čelu Srpske koji je tada bio i predsjednik SDS-a Draganom Čavićem, i on je autoritet crpio iz partije i njene snage i ugleda u narodu, ali za rzliku od Šarovića on je napustio SDS, nije izdržao pritisak tadašnjih visokih predstavnika, nije se suprotstavio oduzimanju nadležnosti, a napustivši SDS oslabio je stranku u zapadnom dijelu Srpske, posebno u Banjaluci. Iskoristio je funkciju za ličnu promociju i okoristio se ugledom ogranizacije kakva je Srpska demokratska stranka, stvorivši nešto slično, ali bez jasne ideološke, programske i političke platforme, uključivši različite opcije ali prevashodno udarajući na biračko tijelo SDS-a. Nezadovoljstvo Stevandića i formiranje njegove političke opcije nastavak je slabljenja najveće opozicione partije u Srpskoj, kako sve češće i sve duže zovu SDS. Međutim ta veličina je u imenu i ugledu koji se urušava, više nego u snazi ljudi i ideja. Na tom tragu je i najava osnivača SDS-a okupljenih u Asocijaciju stvaralaca Republike Srpske da će za Petrovdan ove godine održati obnoviteljsku skupštinu “Prve SDS”.
Sadašnji predsjednik takođe autoritet crpi ne iz ličnog, već iz imena stranke. Visoki predstavnici koji su smjenjivali i zabranjivali bavljenje politikom nekadašnjim funkcionerima nisu je uništili iako je tu posijano sjeme sadašnjeg stanja.
Nakon lošeg rezultata na posljenjim opštim izborima i povlačenja Bosića sa čela stranke, pojavilo se prvo pismo dotadašnjeg potpredsjedika SDS-a Ognjena Tadića. On je nakon ostavke koju je poslao putem mejla, napisao pismo svim odborima stanke i kako sam kaže poslao ga na više od sto adresa. Potom su usljedila još dva pisma i sva ona su zvršavala u javnosti.
Pisanje pisama članovima glavnog odbora koja završe u medijima, može se tumačiti dvostruko, kao dokaz demokratičnosti unutar SDS-a ili kao vrsta obračuna sa nezadovoljnim u sopstvenim redovima. U sva tri Tadićeva pisma, ako izuzmemo lična obraćanja i obračune, rečena je suština problema u SDS.
E sada kao i svaka organizacija tog tipa i SDS zahtjeva disciplnu i poštovanje hijerarhije. Takođe o problemima se govori unutar tijela političke opcije. Zašto su svoje probleme opisane u pomenutim pismima objavljivali javno, je pitanje pogleda na politiku i političke kulture. Prije su to ostaci one kominternovske tradicije da se obračunava preko novina, da se neistomišljenik prikaže kao izdajnk, otpadnik, nego kao želja da se javnost informiše o dešavanjima unutar stranke. Tu su još vidljivi elementi socijalističke socijalizacije. Nije problem što unutar političke opcije postoji više struja dok god shvataju kako treba da funkcioniše hijerarhija, to postoji u svim vlikim i razvijenim političkim strankama. Poželjno je, jer iz toga proizilazi nadmetanje ideja i pogleda. Naknadna pamet bivšeg potpredsjednika je u redu, samo se postavlja pitanje zašto nije reagovao ranije i sa pozicije koju je imao unutar partije. Zašto sve ovo što je napisao nije izgovorio na skupštini svoje partije. Zašto je dopuštao do sada da se ona udalji od naroda i da skrene sa one ideje oko koje je osnovana i koja ima podršku naroda. Na kraju krajeva zašto nije došao ni na jednu sjednicu bio pozvan ili ne.
To je ono što je problem i što više govori o njegovom obračunu sa svima, bez preuzimanja odgovornosti za sopstvene postupke i stanje u kojem se nalazi i stranka i Srpska. U prilog tome ide i njegova tvrdnja da je neko drugi kriv jer je u tv duelu sa predsjednikom Dodikom bio nepirodan i nepristojan, vještački, pokušavajući da iznervira sagovornika. Rezultat je poznat, poražen je i tada, po drugi put. Sada se nije uzdržao od napada na novinare, tvrdeći da su protiv SDS-a. Zanemario je da je i nakon svih poraza nastavio da bude u Parlamentaroj skušštini BiH, tada mu nisu smetali ni “tajkuni” ni unutarstranačke borbe.
Zašto vlasti u Srpskoj tako često i lako izgovaraju riječ “izdajnici”. Kakvo je stanje u opoziciji i u najvećoj političkoj partiji opozcije. Kolika je opasnost za demokratiju u Srpskoj njeno dalje usitnjavanje i podjela.
Koliko je sadašnje članstvo i rukovodstvo svjesno svog programa, ciljeva i tradicije? Dugo odsustvo iz vlasti u Srpskoj, zamaglilo je njihovu svijest o značaju i važnosti Srpske. Dozvolili su da im se uvuku u ideološki i programski teren da im uzimaju članstvo. Da ih ljudi u najmanju ruku sumnjivih biografija nazivaju izdajnicima Srpske. SDS je nakon skoro tri decenije postojanja prešao trnovit put, od narodnog pokreta do stranke koju optužuju da je “izdajica interesa Srpske”.
Većinu vremena vodeći političku borbu sa čovjekom koji je prošao put iz jedne u drugu krajnost, od reformisanog komuniste preko nezavisnog socijaldemokrate do “nacionaliste”. Proces usitnjvanja opozicije i konkretno SDS- a koliko god je plod nezadovoljstva članova i funkcionera, ogromnim dijelom leži i pod spoljnim uticajem je sadašnje vlasti u Srpskoj. Predsjednik Srpske nije shvatao kako teku procesi stvaranja Srpske, ostao je „nezavisni“ poslanik, prihvatao sve što je naređivano da se potpiše, čak i onda kada je narod na referendumu obacivao plan o kantonima koji nisu povezana cjelina, danas je postao samoproklamovani borac za slobodu i nezavisnost Republike Srpske, ponosan na odlikovanje dobijeno od dr Karadžića. I ma koliko pokušavao, nacionalna politika mu je puna usiljenosti i guranja prstiju u oči, što ne može da opovrgne ni trenutna reputacija velikog patriote u Srbiji, gdje je nezaobilazan dekor svih izbora, proslava i obilježavanja.
Ako je vjerovati sjećanjima i dnevniku profesora Koljevića, profesor Kecmanović se prvi put prevario smatravši da nacionalne stranke neće imati podršku u BiH i želeći stranku stručnjaka, drugi put mu se to nije moglo desiti. Savez nezavisnih socijaldemokrata ušao je u politički i ideološki teren SDS-a i Srpsku vodi duže od decenije.
Zanimljivo je i Koljevićevo prisjećanje na prve višestranačke izbore u BiH, izbore koje je dobio SDS i koji su otvorili put od stranke ka narodnom pokretu.
“Ali nikada neću zaboraviti kada sam prvi put shvatio da ćemo pobediti na izborima. Bilo je to u Grahovu, gde sam osetio da nisam u stanju biti na visini opredeljenja i izraza najvećeg broja ljudi u prepunoj sali, osvetljenoj tek pokojom sijalicom na žici i opremljenoj drvenim klupama. Tada sam prvi put od guslara i nazdravičara čuo stihove “Nek vas prati sloga bratska i nek živi Srpska demokratska” i humoristički obrt “Što jes’, jes’, najbolji je SDS” Nama su parole zaista dolazile iz naroda.” (dr Nikola Koljević)
SDS je odavno bez pobjede na izborima, udaljenost od naroda kako to kaže u pismima bivši potpredsjednik i kandidat za predsjednika Ognjen Tadić uskratila je i te “parole iz naroda”.
Pred izbore 2018. pojedni potpredsjednici poput Mića Mićića kažu da su “umjereni optimisti”, jasno oslikavajući stanje u nekada narodnom pokretu, a sada u jednoj od opozicionih partija sa ugledom koji je veći od svih članova i funkconera, koji pritisak koji im predstavlja to ime, ne kanališu i ne koriste na pravi način. Time omogućavaju nastavak sadašnjeg stanja u Srpskoj, te doprinose urušavanju njenih demokratskih kapaciteta.
Ukoliko želi da se vrati na vlast Srpska demokratske stranka mora prvo da se vrati sebi, da bi se vratila narodu i povela autentičnu nacionalnu politiku.
