29. novembar decenijama je slavljen kao Dan Republike, najveći praznik socijalističke Јugoslavije, čiji su temelji postavljeni prije 75 godina u Јajcu.
Za dva dana, 1. decembra, navršiće se vijek od nastanka prve zajedničke države Јužnih Slovena. U godini obilježavanja završetka Velikog rata, jedno od dominantnih pitanja, na koje su mnogi pokušali da odgovore, bilo je da li je stvaranje Јugoslavije za srpski narod bila velika istorijska greška?
Težnja da se stvori jugoslovenska država bila je velika ideja, ali je problem u tome što partneri nisu bili dorasli da je realizuju na pravi način, smatra akademik Vasilije Krestić. Ta država, zamišljena još u 19. vijeku, mogla je, kaže, da bude velika, srećna i uspješna da su oni koji su je stvarali uspjeli da realizuju ideje naših predaka.
– Gledajući tu ideju i tu državu iz istorijske perspektive, u svakom slučaju možemo konstatovati da je za Srbe bar bila na veoma pogrešnom putu i da je pogrešno izvedena. Srbi su se žrtvovali za tu državu, uložili su silne i materijalne i ljudske žrtve, ali nažalost ona je morala da propadne jer sama ideološka osnova na kojoj je zasnovana ta država je bila pogrešna – navodi akademik Krestić.
Događaje uvijek treba posmatrati u širem kontekstu, poručuju istoričari. Sigurno se stvaraocima Јugoslavije ne može imputirati ovo naknadno iskustvo, kaže Mile Bjelajac.
– Niko tada nije mogao da pretpostavi da će jedna manja grupa političara i jedna ekstremna orijentacija frankovačkog tipa dovesti preko svojih epigona do jednog Јasenovca, do genocida i tako dalje – to nijedna normalna pamet nije mogla da anticipira i predvidi – napominje Bjelajac.
Činjenice govore da je, kada je stvarana zajednička država 1918. godine, Srbija u tom trenutku uradila najbolje što je mogla. Istoričar Momčilo Pavlović kaže da u tom trenutku nije bilo boljeg državnog okvira za srpski narod, rasutog po Balkanu. Problem se, kaže, pojavio u kasnijoj komunističkoj redefiniciji jugoslovenske zajednice.
– Dovela nas je u situaciju da danas srpski narod tu zajednicu doživljava kao poraz i kao veliku grešku. Dakle, mi danas ne patimo zbog jugoslovenske zajednice iz 1918, nego iz one Јugoslavije redefinisane u Јajcu i Titove Јugoslavije – tvrdi Pavlović.
Veliki umovi iz Srbije koji su težili stvaranju Јugoslavije nisu dobro poznavali partnere s kojima će ući u stvaranje zajedničke države, a zbog te njihove grešku ispaštamo i danas, ocjenjuju istoričari.
