Mirovni sporazum za BiH, koji je parafiran 21. novembra 1995. godine, nakon tronedjeljnih pregovora potpisan je 14. decembra iste godine u Јelisejskoj palati u Parizu.
Sporazum su potpisali tadašnji šef jugoslovenske delegacije na mirovnim pregovorima u Parizu predsjednik Srbije Slobodan Milošević, predsjednik Hrvatske Franjo Tuđman i lider muslimana u BiH Alija Izetbegović.
U svojstvu svjedoka dokument su potpisali tadašnji predsjednik SAD Bil Klinton, predsjednik Francuske Žak Širak, premijer Rusije Viktor Černomirdin, premijer Velike Britanije Džon Mejdžor, kancelar Njemačke Helmut Kol i premijer Španije Felipe Gonsales.
Potpisivanjem Dejtonskim sporazumom svi u BiH su dobili mir, a Republika Srpska međunarodnu verifikaciju.
Prema ovom sporazumu ukinuta je “Republika BiH”, a utvrđen je zvanični naziv zemlje – BiH, državna zajednica koja se sastoji od dva entiteta, Republike Srpske i Federacije BiH /FBiH/.
Institucije i nadležnosti
Sastavni dio ovog sporazuma, kao njegov Aneks 4, je Ustav BiH, koji osim Preambule ima i 12 članova. Ustavom su, u Članu 1 određena osnovna načela kao što su kontinuitet, demokratski principi, sastav, promet robe, usluga, kapitala i lica, glavni grad, simboli i državljanstvo BiH.
Ostalim članovima Ustava obrađena su, između ostalog, pitanja ljudskih prava i osnovnih sloboda, nadležnosti i odnosi između institucija BiH i entiteta, Parlamentarna skupština, Predsjedništvo, Savjet ministara, Stalni komitet za vojna pitanja, Ustavni sud, Centralna banka, finansije i budžet, opšte odredbe, amandmani, prelazne odredbe i stupanje na snagu.
U Članu 3 Ustava BiH jasno je navedeno 10 nadležnosti koje pripadaju institucijama BiH, a to su spoljna politika, spoljnotrgovinska, carinska, monetarna, finansiranje institucije i međunarodnih obaveza BiH, politika i regulisanje pitanja imigracije, izbjeglica i azila, provođenje međunarodnih i međuentitetskih krivično-pravnih propisa, uključujući odnose sa Interpolom, uspostavljanje i funkcionisanje zajedničkih i međunarodnih komunikacijskih sredstava, regulisanje međuentitetskog transporta, te kontrola vazdušnog saobraćaja.
Sve vladine funkcije i ovlaštenja koja nisu Ustavom izričito povjerena institucijama BiH pripadaju entitetima, a zajedničke institucije BiH preuzeće nadležnost u onim stvarima u kojima se o tome postigne saglasnost entiteta.
Parlamentarna skupština BiH ima dva doma – Predstavnički i Dom naroda. Dom narod ima 15 delegata, od kojih su dvije trećine iz FBiH /pet Hrvata i pet Bošnjaka/ i jedna trećina iz Republike Srpske /pet Srba/, dok Predstavnički dom čine 42 poslanika, od kojih se dvije trećine biraju sa teritorije FBiH, a jedna iz Republike Srpske.
Predsjedništvo BiH se sastoji od tri člana – Srbina, koji se bira neposredno sa teritorije Republike Srpske, te Bošnjaka i Hrvata, koji se biraju neposredno sa teritorije FBiH.
Članovi Predsjedništva, između ostalog, nadležni su za vođenje spoljne politike BiH, imenovanje ambasadora i drugih međunarodnih predstavnika BiH, njeno predstavljanje u međunarodnim i evropskim organizacijama i institucijama,
vođenje pregovora za zaključenje međunarodnih ugovora BiH, te predlaganje godišnjeg budžeta Parlamentarnoj skupštini, uz preporuku Savjeta ministara.
Savjet ministara je pomoćni organ Predsjedništva BiH, koji i imenuje predsjedavajućeg Savjeta koji preuzima dužnost po odobrenju Predstavničkog doma.
Prema izvornom Mirovnom sporazumu, predsjedavajući Savjeta ministara imenovaće ministra inostranih poslova, ministra spoljne trgovine i druge ministre po potrebi, a koji će preuzeti dužnost po odobrenju Predstavničkog doma.
Kako su visoki predstavnici skrnavili Dejton
Dejtonskim sporazumom svi u BiH su dobili mir, a Republika Srpska verifikaciju. Međutim, stalne izmjene Dejtona koje su uslijedile na štetu Srpske dovele su do gubitka elemenata njenog suvereniteta i skrnavljenja njenih institucija, u čemu su veliku ulogu imali visoki predstavnici za BiH.
Oni su od tumača Dejtonskog sporazuma postali međunarodni zvaničnici koji su uzeli sebi za pravo da to tumačenje prevedu u skrnavljanje Dejtonskog sporazuma onako kako je to njima odgovaralo, odnosno političkom Sarajevu, a na štetu Republike Srpske i njenih institucija.
Od 1997. do 2012. godine visoki predstavnici u BiH su nametnuli čak 899 odluka. Osim toga, smjenjivali su političare, uglavnom iz Republike Srpske, i BiH pretvorili u klasični protektorat.
Nijedan od visokih predstavnika nije poštivao izvorna dejtonska načela koja su bitna za buduću stabilnost BiH. Superioran odnos prema narodima u BiH doveo je do toga da su za sebe prisvojili diktatorska ovlašćenja.
Poziciju visokog predstavnika najviše je zloupotrebljavao Britanac Pedi Ešdaun, koji je za vrijeme svog mandata od 2002. do 2006. godine nametnuo čak 430 odluka i smijenio 59 funkcionera iz Republike Srpske, zatim Španac Karlos Vestendorp koji je nametnuo 80 odluka, Austrijanac Volfgang Petrič 242 puta je zloupotrijebio funkciju tumača Dejtonskog sporazuma, Nijemac Kristijan Švarc-Šiling 66 puta, a Slovak Miroslav Lajčak 30.
Aktuelni visoki predstavnik, još jedan Austrijanac, Valentin Incko nekoliko puta je “prijetio” da će preduzeti mjere, uvijek protiv političara iz Republike Srpske.
Njegov mandat ostaće upamćen po tome što je redovno obmanjivao Savjet bezbjednosti UN svojim izvještajima, uglavnom o Republici Srpskoj i njenim nosiocima najviših funkcija.
“Bonska ovlašćenja”
Kancelarija visokog predstavnika u BiH predviđena je Aneksom 10 Dejtonskog sporazuma, gdje je navedeno da visoki predstavnik ima mandat da “upozorava, prati, predlaže, sugeriše” – i ništa više.
Mandat visokog predstavnika ne podrazumijeva da on donosi odluke koje su obavezujuće po vlade i narode u BiH, za to postoje domaće političari koje su njihovi birači izabrali na izbornima.
I stručnjak za međunarodne odnose i bivši pravnik u OHR-u Metju Periša svojevremeno je rekao da su “funkcije visokog predstavnika ograničene na koordinaciju rada drugih međunarodnih organizacija, te praćenje i podsticanje domaćih zvaničnika da ispune svoje dejtonske obaveze”.
Međutim, od 1997. godine visoki predstavnik prisvaja, bez pravnog obrazloženja, “bonska ovlašćenja” na osnovu kojih vlada i kažnjava, čime uveliko izlazi iz mandata koji mu je dat Dejtonskim sporazumom.
Termin “bonska ovlašćenja” potiče iz izjave koju je Savjet za sprovođenje mira /takođe izmišljeno tijelo/, kao ad hok skup zemalja i organizacija saopštio na konferenciji održanoj u Bonu, dvije godine nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma.
Karlos Vestendorp, tadašnji visoki predstavnik koji je učestvovao na Bonskoj konferenciji, priznao je da su na toj konferenciji “uspjeli da uvedu način na koji visoki predstavnik može da donosi te odluke, što, pravno gledajući, nije baš u skladu sa Dejtonom, niti je baš legalno, ali morali smo malo da iskoristimo i `zavrtanje ruku` domaćim političarima da bi to prihvatili”.
Na taj način BiH je još jednom na svojim leđima osjetila šta je “demokratski” metod demokratskih zemalja!
Pomoću tih takozvanih “bonskih ovlašćenja” visoki predstavnik nametao je na desetine zakona na nivou BiH, FBiH i Republike Srpske, pa čak i 105 amandmana na ustave Republike Srpske i FBiH.
Osim Aneksa 10, tekst ostalih odredaba Dejtonskog sporazuma je nedvosmislen – visoki predstavnik nema ovlašćenje da tumači Dejtonski sporazum izvan tog aneksa, a sigurno nema ulogu – diktatora u BiH.
Iz svega proizilazi da bi BiH bila jača i stabilnija da je poštovan izvorni Dejtonski mirovni sporazum, da su poštovana prava konstitutivnih naroda, i konačno Republika Srpska i FBiH bi bili stabilniji, a narodi – i Srbi, i Hrvati i Bošnjaci zadovoljniji.
BiH je državna zajednica dva entiteta i tri konstitutivna naroda i to treba poštovati da bi BiH i narodi koji u njoj žive, konačno, 24 godine od građanskog rata, imali budućnost i mir, život dostojan čovjeka, siguran posao i egzistenciju. Vrijeme da se svi okrenemo ekonomiji!
