Vlasti ustaške NDH uzimale su pravoslavne matične knjige, mijenjale im naslove, pa od 1941. godine počinje prekrštavanje Srba. Tih primjera ima za Bosansku Dubicu, naglašava direktor Arhiva SPC Radovan Pilipović.
Direktor Arhiva Srpske pravoslavne crkve Radovan Pilipović otkriva da SPC posjeduje podatke da su vlasti Nezavisne Države Hrvatske /NDH/ uzimale pravoslavne crkvene matične knjige preimenujući ih u katoličke, radi prekrštavanja Srba.
Te knjige uništavale su kasnije i komunističke vlasti, ističe Pilipović u intervjuu Srni.
On precizira da su bivše komunističke vlasti uništavale i oduzimale pravoslavne crkvene matične knjige da se na osnovu njih ne bi vidjelo kako su Srbi najviše stradali u Drugom svjetskom ratu i radi “njegovanja” nacionalnog ključa.
“Na osnovu matičnih knjiga mogli ste da imate tačnu evidenciju o stradalima u Drugom svetskom ratu. Najviše su uništavale opštine – mesni komunistički odbori koji su ih i dobijali. Vlast je posle 1945. godine oduzimala te crkvene knjige gde se vodilo sve”, kaže Pilipović.
S druge strane, on je naveo primjer sela Prekaja, između Drvara i Glamoča, gdje su neki politički komesari sačuvali arhivsku građu crkvenog karaktera, matične knjige, domovnike, popise stanovnika, prepisku na nivou parohija i eparhija.
On navodi da postoje podaci da je srpski narod prekrštavan i prevođen na rimokatolicizam.
“Recimo, vlasti NDH su uzimale naše matične knjige, menjale im naslove, pa od 1941. godine počinje prekrštavanje Srba. Tih primera imate za Bosansku Dubicu. To su podaci koje i mi imamo u našem arhivu, ali i mnogi drugi arhivi to čuvaju”, naglašava Pilipović u intervjuu Srni.
Prema njegovim riječima, te pravoslavne crkvene matične knjige vođene su kao katoličke do 1945. godine, da bi se ponovo vodile kao pravoslavne u nekim segmentima.
On napominje da SPC nikada nije bila prozelitistička niti je ikad imala aspiracija da svojim susjedima promijeni identitet i nametne duhovne koncepte koje je naslijedila iz istorije.
Govoreći o radu Arhiva SPC, Pilipović je rekao da je još “neotkrivena” arhivska građa u Beogradu, smještena u potkrovlju Crkve Svetog Marka, te dodao da je 50 godina niko nije sređivao.
“U pitanju je 4,5 kilometara dužnih dokumentacije u serijama od 1836. godine, ali imamo i starija dokumenta iz 18. veka”, napominje Pilipović.
Kada je riječ o otkrivenim spisima po eparhijama SPC, Pilipović je rekao da je našao neke zanimljive spise u Eparhiji zvorničko-tuzlanskoj, u starim svešteničkim porodicama u selu Pribinić, a riječ je o rukopisnim molitvama, koje govore o egzorcizmu, liječenju raznih bolesti, nečemu što bi se moglo nazvati alternativnom medicinom.
On je naveo da se čovjek uvijek plašio zlih sila i trudio da im se suprotstavi, što, prema vjeri, mogu da učine samo sveštenici koji prinose potrebne molitve, kao na primjer za zdravlje i napredak.
Pilipović navodi da je čovjek uvijek osveštavao “ono što mu je Bog dao, što Bogu treba da vrati, od Starog zaveta, pa naovamo, pa tako u ruskim trebnicima postoji osveštanje kolesnice i zaprežnih kola.”
“U današnjem tehnološkom razvoju, nikakav problem nije osveštati i traktor. Čovek od traktora živi. Na kraju krajeva, traktor je od 1995. godine imao jedan pijedestal u našem narodu, jer je narodu spasao život. Aludiram na one kolone iz Knina, sa Korduna i Banije i tako dalje. Zašto bi bio problem osveštati traktor ili bilo šta što će služiti dobru”, kaže on.
Kada je riječ o saradnji Arhiva sa eparhijama SPC u BiH, odnosno Republici Srpskoj, Pilipović napominje da se intenzivno sarađuje sa dabrobosanskom i zvorničko-tuzlanskom eparhijom.
Pilipović smatra da bi, s ciljem očuvanja i sređivanja arhivske građe, trebalo i u Srbiji i u Republici Srpskoj osnovati katedru za arhivistiku, kako bi dobili stručnjake.
“Јako dobru saradnju imamo sa Univerzitetom u Banjaluci i Udruženjem istoričara Republike Srpske `Milorad Ekmečić`”, navodi on.
Pilipović ocjenjuje da je tragedija srpske istorijske nauke i srpskog društva što su njegovi arhivi uvijek u mnogo manjoj mjeri uređeni nego što bi trebalo da budu, te dodao da Arhiv SPC još uvijek nema potpun uvid u ono što Srpska akademija nauka i umetnosti ima zadatak da čuva, prema ugovoru iz 1949. godine.
Kada je riječ o dokumentaciji koja potiče iz vremena Svetog Save i osnivanja srpske arhiepiskopije, Pilipović ističe da se ona, uglavnom, čuva u manastiru Hilandar, nešto manji dio u Studenici, ali i po evropskim bibliotekama i arhivskim zbirkama.
