Јedno od većih srpskih sela u Srebrenici, Podravanje, napadnuto je 24. septembra kada je ubijen 31 civil i pripadnik seoskih straža, nekoliko ih je zarobljeno, a selo je spaljeno, ističe se u izvještaju Komisije.
Srpsko selo Fakovići u opštini Bratunac spaljeno je 5. oktobra, a ubijeno je 28 civila i pripadnika seoskih straža, od čega 12 žena, dok je u selima Šetići i Malešići, opština Zvornik, ubijeno 14 civila i pripadnika seoskih straža srpske nacionalnosti.
Veliki napad muslimanskih snaga iz Srebrenice na srpska sela Bjelovac, Sikirići i Loznica u opštini Bratunac desio se 14. decembra 1992. godine, a u ovom napadu ubijena su 62 lica srpske nacionalnosti, dok su mnogi Srbi, uglavnom žena i djeca, odvedeni u zarobljeništvo.
Napad na Kravice
Na veliki hrišćanski praznik Božić 7. januara 1993. godine muslimanske jedinice iz Srebrenice započele su opsežan napad na srpska sela u opštini Bratunac, posebno ciljajući selo Kravicu, i sela koja gravitiraju Mjesnoj zajednici Kravica – Јežestica, Kajić, Šiljković, Opravdići, Popovići, Mandići, Banjevići, Oćenovići, Rusići, Dolovi i Јasikovača.
Napad je izvodilo između 3.000 i 4.000 muslimanskih vojnika, dok je u odbrani bilo svega nekoliko stotina mještana Kravice i susjednih sela.
Ovom prilikom protjeran je sav srpski živalj, dok su sela bila razrušena, popaljena i opljačkana. U napadu je ubijen 51 civil i pripadnik seoskih straža. Јedan dio Srba je zarobljen i odveden u Srebrenicu.
Napad na Skelane
Muslimanske snage su 16. januara 1993. godine izvršile napad na Skelane. Srpsko civilno stanovništvo na ovom području bilo je u okruženju sa tri strane, te je pod pritiskom protjerano u Srbiju, u pravcu Bajine Bašte, jedinim putem, preko mosta na rijeci Drini, koji se nalazio pod konstantnom snajperskom vatrom muslimanskih snaga.
Oni koji nisu mogli da pređu most, pokušali su da preplivaju rijeku. U napadu je ubijeno 57 civila i pripadnika seoskih straža, dok su najmlađe žrtve bili petogodišnji Aleksandar Dimitrijević i njegov dvanaestogodišnji brat Radisav Dimitrijević, koji su stradali od snajperske vatre.
Napadom na Skelane od strane muslimanskih snaga sa sjedištem u Srebrenici čije su akcije bile koordinisane od strane vojnog i političkog vrha iz Sarajeva, zaokružena je teritorija muslimanske enklave Srebrenica, etnički najčistijeg područja u ratnoj BiH.
U ovom periodu enklava je doživjela i svoj najveći obim od oko 900 kvadratnih kilometara, te je obuhvatala dijelove pet opština – Srebrenica, Bratunac, Vlasenica, Zvornik, Milići.
Muslimanske jedinice su na čitavom prostoru srednjeg Podrinja i srebreničke regije izvršile kompletno etničko čišćenje u kojem je ubijeno nešto manje od 2.000 civila, vojnika i pripadnika seoskih straža srpske nacionalnosti, a više od 150 različitih naselja je uništeno.
Muslimanske oružane snage su na ovom području počinile brutalne i sistematske zločine za koje je njihova vrhovna komanda u Sarajevu znala.
Nakon napada na Kravicu, posebno na Skelane, i sitematskog masakra i uništenja srpskog civilnog stanovništva u srednjem Podrinju, Vojska Republike Srpske pokrenula je veliku kontraofanzivu prema muslimanskim jedinicama sa sjedištem u Srebrenici.
Za nekoliko sedmica su muslimanske snage u potpunosti bile poražene i svedene samo na gradsko jezgro u Srebrenici, dok je dio muslimanskih snaga ostao odvojen i u vojnom uporištu Žepa, južno od Srebrenice.
Tokom kontraofanzive srpskih snaga u samu Srebrenicu povukao se i značajan broj muslimanskih civila i boraca iz drugih podrinjskih opština koje su se nalazile pod kontrolom VRS.
Polovinom marta 1993. godine, posredstvom međunarodne zajednice, započeli su pregovori o formiranju demilitarizovane zone i enklave Srebrenica, koja bi se našla pod zaštitom snaga Ujedinjenih nacija.
U Srebrenicu je ušao konvoj UNHCR i dovezao velike količine humanitarne pomoći. Istovremeno je počela evakuacija civilnog muslimanskog stanovništva prema Tuzli, koja je trajala do 2. aprila 1993. godine, kada su snage pod komandom Nasera Orića, nasilno onemogućile evakuaciju, iako je među civilima postojala velika želja da se prebace u Tuzlu, na područje koje je tada kontrolisala Armija BiH.
Vlasti Republike Srpske su, kao znak dobro volje, odobrile da se ranjenici muslimanskih snaga iz Srebrenice evakuišu helikopterom.
Delegacija Republike Srpske, koja se nalazila na pregovorima u Njujorku, obavijestila je Savjet Bezbjednosti UN da se na ratištu oko Srebrenice obustavljaju sve vojne aktivnosti te da srpska strana garantuje vazdušni i kopneni koridor za pružanje humanitarne pomoći.
Savjet bezbjednosti UN je 16. aprila 1993. godine donio rezoluciju 819. u kojoj stoji da se odmah prekinu svi oružani napadi na Srebrenicu, te da se snage VRS povuku sa područja oko Srebrenice.
Sporazum o demilitarizaciji Srebrenice i Žepe
Glavni Štab VRS postupio je prema rezoluciji, a dva dana kasnije postignut je Sporazum o demilitarizaciji Srebrenice i Žepe, koji su potpisali predstavnici VRS, ARBiH i UN koji su bili garant provođenja ovog sporazuma odnosno i demilitarizacije enklava Srebrenica i Žepa.
Muslimanske snage u Srebrenici ni u jednom trenutku nisu dozvolile da budu razoružane, nego su na demilitarizovanu zonu gledali kao na utočište za reorganizaciju svojih vojnih potencijala iz kojeg bi ubuduće mogli da vrše dejstva po dubini Vojske Republike Srpske.
O ovome svjedoči dokument u kojem Naser Orić, komandant 8. operativne grupe, 25. maja 1994. godine traži od nadređenih da i njegovi borci uzmu učešće u “oslobađanju zemlje” tako što bi izvodili borbena dejstva u “pozadini agresora”.
Od ljeta 1994. intenzivirale su se borbena dejstva 8. operativne grupe iz zaštićene zone po dubini VRS, pa je tako 12. jula izvršen artiljerijski napad na groblje u Bratuncu, tokom pomena za ubijene Srbe na tom području.
Napadi su se nastavili i tokom oktobra, novembra, decembra, a posebno su intenzivni postali tokom proljeća i ljeta 1995. godine.
Muslimanski napadi na Srebrenicu iz demilitarizovane zone
Prema borbenim izvještajima 28. divizije, koje je uputila komandi 2. Korpusa Armije BiH, imali su više od 30 izviđačko-diverzantskih akcija iz zaštićenih zona Srebrenica i Žepa na teritoriji Republike Srpske.
Samo tokom nekoliko dana, počev od 22. juna do 27. juna 1995. godine, pripadnici ove jedinice izvršili su tri veća napada iz zaštićene i demilitarizovane zone Srebrenica i pri tome ubile najmanje 47 vojnika i civila srpske nacionalnosti.
Od sredine marta 1993. pa do sredine ljeta 1995. godine pripadnici 28. divizije ubili su oko 450 srpskih civila i vojnika na području oko Srebrenice.
Svi ovi napadi izvršeni su u skladu sa ratnim nastojanjima i direktivama Generalštaba Armije BiH, a polovinom 1995. godine bili su dio velikog plana o ofanzivi i proboju blokade oko Sarajeva.
Prema muslimanskim i drugim izvorima do ovog perioda muslimanska strana je u ovoj regiji imala oko 2.100 poginulih, od kojih je, kako je navedeno u zvaničnoj monografiji 28. Divizije Armije Republike BiH, 1.800 bilo vojnika.
Zbog sve agresivnijeg djelovanja pripadnika 28. divizije i realne opasnosti da se ostvare njihovi vojno-politički planovi o presijecanju Republike Srpske u srednjem Podrinju, komanda VRS je 2. jula izdala pripremno naređenje koje je upućeno svim jedinicama Drinskog korpusa izuzev prištapskih jedinica s “ciljem pripreme za predstojeća dejstva”.
Snage VRS krenule su sa izvođenjem akcije kodnog naziva “Krivaja 95” kojom je bilo predviđeno razdvajanje zvanično demilitarizovanih zona Srebrenica i Žepa.
Glavni cilj je bio svesti dejstvo muslimanskih snaga na gradsko područje i na taj način zaustaviti izviđačko diverzantske grupe muslimanske 28. divizije i njihova dejstva u dubini teritorije Republike Srpske.
VRS nije namjeravala da zauzme Srebrenicu
Komanda Drinskog korpusa nije namjeravala da zauzme grad Srebrenicu, a nije mogla ni da očekuje da će 28. divizija napustiti odbranu grada i svoje porodice i krenuti u proboj iz okruženja.
Poslije slamanja kontraofanzive snaga 28. divizije, sve snage Drinskog korpusa angažovane u izvođenju “Krivaje 95” praktično su izvršile postavljeni zadatak u duhu zapovijesti komandanta Drinskog korpusa. Ovim je osnovni cilj borbenih dejstava akcije “Krivaja 95” bio ostvaren.
U prijepodnevnim časovima 11. jula načelnik štaba Drinskog korpusa general-major Radislav Krstić usmeno je izdao zadatke potčinjenim jedinicama produženje napada ka gradu, sa zadatkom da se uđe u grad Srebrenicu.
Do 11.00 časova 11. jula devet pripadnika jedinica 28. divizije ARBiH u Srebrenici smrtno su stradala dok ih je 30 ranjeno, što je iznosilo manje od jedan odsto ukupnog osoblja divizije.
Na osnovu naređenja komande 28. divizije predveče, 11. jula, sve aktivno i rezervno vojno osoblje 28. divizije, srebrenička policija i svi borbeno sposobni muškarci iz Civilne zaštite i radne obaveze, okupili su se na dogovorenoj lokaciji u Šušnjarima.
Među njima je bila i nekolicina žena koje su imale primjeren status boraca vojske ili civilne odbrane, dok je bilo i onih koje su kao civili krenuli sa članovima porodice, odnosno pripadnicima aktivnog ili rezrezvnog sastava 28. divizije.
Prema izvještaju 28. divizije 1. juna 1995. godine 28. divizija brojila je 5.846 aktivnih lica. Policija Srebrenice brojila je 137 policajaca. Radna obaveza imala je 1.309 članova osoblja, a Civilna odbrana 939.
Ukupno, broj naoružanih muškaraca i žena porijeklom iz enklave Srebrenice, uključujući one na služenju vojnog roka regrute, iznosio je 9.591, a pored toga bilo je i 2.552 vojnika iz drugih opština.
Među njima je vjerovatno bio i određen broj regruta na služenju vojnog roka koji nisu još dosegli starosnu granicu za regrutaciju od 16 godina.
Svi stacionirani vojni obveznici aktivnog i rezervnog sastava 28. divizije u Šušnjarima primili su naređenje da izvrše borbenu operaciju proboja prema Tuzli i formirali su borbeni poredak koji se zaputio prema Tuzli kroz teritoriju pod kontrolom VRS.
Ruta kretanja je preporučena od Izviđačke patrole 284. brigade, koja je utvrdila tu rutu 15 dana ranije. U koloni se nalazilo oko 12.500 ljudi, manji dio vojnika je bio u uniformi, a većina je bila u civilnoj odjeći, navodi se u izvještaju Komisije.
Izvještaj Nezavisne međunarodne komisije za istraživanje stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji u periodu 1992-1995. godine ove sedmice je objavljen na sajtu Komisije i Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica.
