Iako mnogi zamišljaju tajne agente kao filmske likove, istina je mnogo jednostavnija. Umjesto specijalne opreme, oružja, lasera i štošta ostalog, obavještajcima su često glavno oruđe za rad bile mape i karte.
Tome svjedoče i dokumenta CIA, sa kojih je poslije 75 godina konačno skinuta oznaka tajnosti. U čast 75. rođendana svog kartografskog odjeljenja, ova američka agencija prvi put otkriva veliki broj mapa koje su pravili njeni agenti, i koji na dosad nepoznat način pokazuju kako je CIA tada gledala na svijet.
Među državama koje su bile u fokusu CIA nalazila se i SFRЈ, naročito tokom 80-ih i 90-ih godina.
Kolekcija objavljenih mapa otkriva i kako su SAD nadzirale i gledale svijet kroz decenije. Tokom četrdesetih, naglasak je bio na Njemačkoj i Pacifiku, odnosno Јapanu. Nakon Drugog svjetskog rata, pažnja je preusmjerena prema Sovjetskom Savezu, Vijetnamu i Bliskom istoku.
Moglo bi se reći da su ove mape imale važnu ulogu u oblikovanju politike i istorije 20. vijeka. Čitava galerija objavljenih mapa možete se pogledati na CIA profilu na Flikru.
Američka Centralna obavještajna agencija je još krajem 1970. godine nagovijestila raspad Јugoslavije, navodeći da su republike i pokrajine te države, opisane kao “svojevrsna izmošljotina 20. vijeka”, u stvari odvojene nacije, različitih istorija, etničkog i kulturnog sastava.
Zaključci CIA navedeni su u izvještaju od 20. novembra 1970. godine, koji je, prema američkom zakonu o dostupnosti informacija, tek nekoliko godina dostupan širokoj javnosti, u sklopu čitavog niza dokumenta koji se odnose na razne sumnjive aktivnosti te agencije, ali i ozbiljne analize odnosa snaga u tadašnjem Sovjetskom Savezu, Kini ili bivšoj Јugoslaviji.
– Glavno pitanje je opstanak federacije. Postoji ozbiljan potencijal za katastrofu – navodi se u tom izvještaju CIA koji je potpisao šef službe za specijalna istraživanja Hal Ford. Razmatrane su i moguće posljedice eventualnog otcjepljenja Hrvatske, vojne uprave pod kontrolom Srba i sovjetske intervencije, koja bi, možda, slijedila takav razvoj događaja.
CIA je ukazala na ozbiljne razlike između Slovenije i Hrvatske, “katoličkih i najrazvijenijih” republika tadašnje federacije, označujući Zagreb kao “izvor konstantnih tenzija” u SFRЈ. Određujući odnos snaga među republikama, CIA je Bosnu i Hercegovinu i Grnu Goru stavila na stranu Srbije, dok se Hrvatima i Slovencima “približila” Makedonija. Hrvati su, tako, opisani kao “militantni nacionalisti”, od kojih se izdvajaju “kosmopolitski” Dalmatinci.
