Urednik magazina “Die Zeit” Štefen Dobert izjavio je prije desetak dana na panelu “Dezinformacija je nova informacija” NATO Bezbjednosnog Foruma u Budvi (“To Be Secure Forum) da Rusija godišnje troši 1,4 milijarde dolara kako bi dezinformisala javnost širom svijeta.
Što je još interesantnije, Dobert se pozvao na Evropsku uniju kao izvor ove tvrdnje dodajući da je na snazi informacioni, tj. hibridni rat Rusije protiv zapadnih demokratija.
“To je rat koji se ne objavljuje, a društva koja se napadaju ne znaju da su žrtve, jer ih dezinformacije, koje su oružje u tom ratu, slabe” – istakao je Dobert, dodajući da je najvažniji institucionalni nosilac ruskog dezinformisanja televizija Raša Tudej.
Na istom panelu govorila je i Katerina Kruk (Kateryna Kruk), ukraijinski ekpsert za komunikologiju, koja je istakla da se Ukrajina aktivno bori protiv ruskog dezinformisanja tako što zabranjuje ruske televizije, novine, blokira određene internet portale, da bi konačni rezultat bio da danas manje od 4% Ukrajinaca vjeruje ruskimmedijima. Tom prilikom pozvala je zapadne medije na bojkot Svjetskog prvenstva u Rusiji.
Viši saradnik i direktor programa za Rusiju američkog “Centra za analizu evropske politike” Brajan Vitmor istakao je takođe na panelu “Dezinformacija je nova informacija“ da informativni napadi koji stižu iz Moskve predstavljaju dio jednog većeg rata koji zvanični Kremlj vodi protiv zapadnih demokratija, a tu su još uključeni i korupcija, organizovani kriminal, finansije i sajber napadi. Sve je to dio jednog većeg cilja da se podriju zapadne demokratske institucije, da se uništi Evropska unija i NATO, smatra Vitmor.
Drugim riječima, u vrijeme kada SAD kao vlasnik Interneta, vrše neovlašćen nadzor nad globalnim umreženim građanima, kršeći time njihova ljudska prava – ista ona koja SAD decenijama navodno brane “ognjem i mačem“, u vrijeme kada čak i predsjednik Tramp napada američke mejnstrim medije da šire lažne vijesti, na NATO forumu u Crnoj Gori otkriveno je da u stvari sve vrijeme Rusija vodi hibridni rat protiv svih zemalja zapadnog svijeta šireći po demokratiju više nego ubitačne dezinformacije, ali i korupciju, organizovani kriminal, sajber napade i sl.
Ispada: ako bi Ruse nekako mogli ekskomunicirati iz onlajn sfere, na Zapadu bi potekao med i mlijeko.
Da apsurd bude veći, ovakva grande otkrića ne bi imala smisla ako ne bi nekako bila povezana i sa Bosnom i Hercegovinom. Tako se na portalu Vijesti.ba našao naslov da Rusija troši godišnje tih 1.4 milijarde dolara za dezinformisanje, od čega je dio novca usmjeren i prema BiH. Kao stručnjak koji potvrđuje ovu tezu odabran je Darko Brkan, član tima onlajn platforme Raskrinkavanje.ba koja prati, provjerava i ocjenjuje istinitost medijskih sadržaja.
Brkan tvrdi da je na sceni prisutan globalni informacijski rat u kojem akteri kao što je Rusija, koriste sve što im je na raspolaganju da usmjere mišljenje javnosti u pravcu u kojem žele.
Na pitanje novinara da li je BiH podložna uticaju ruskih medija, Brkan odgovara potvrdno dodajući da je potpuno suvišno govoriti o budućem jačanju uticaja ruskih medija u BiH jer je isti i trenutno značajan. On to potkrepljuje rezultatima projekta “Raskrinkavanje“, gdje je navodno zabilježeno mnogo slučajeva i primjera kojisu dokazali medijske manipulacije od strane medija povezanih sa Rusijom ili medija pod nekom vrstom ruskog uticaja.
Na osnovu toga Brkan zaključuje da od onih 1,4 milijarde, dio novca završava i u BiH. Pri tome dodaje da je BiH čak i posebna u ovom kontekstu, jer osim medija koji su pod direktnim ruskim uticajem, čak i neki državni mediji, kako kaže, posebno u Republici Srpskoj, prenose dezinformacije koje nastaju kao plod ruske propagande.
Ovde je Brkan ostao nedorečen, jer bi neko mogao zaključiti da pored toga što Rusi plaćaju dezinformisanje, ispada da mediji iz Republike Srpske to rade besplatno, što opet dovodi do zaključka da Rusi onda samo plaćaju bošnjačke i hrvatske medije za potrebe dezinoformisanja.
Nemamo precizan odgovor na ovu dilemu. Ipak, ono što Darko Brkan nije napomenuo, jeste – da li je projekat “Raskrinkavanje“ identifikovao manipulaciju javnosti od strane zapadnih medija, pa da napravimo neku komparativnu analizu, npr. koliko ima manipulacije u medijima u vlasništvu američkog KKR fonda, kao što je televizija N1, pa da to ukrstimo sa manipulacijom od strane ruskih medija.
Možda bismo na osnovu toga imali nešto realniju sliku, ali takve komparacije su ipak izostale u Brkanovom projektu. Pretpostavljamo da razlog leži u činjenici da projekat “Raskrinkavanje“ finansiraju upravo američka Nacionalna zadužbina za demokratiju – NED (National Endowment for Democracy – NED) kao i Ambasada SAD u BiH, pa nas ne bi čudilo da upravo iz tog razloga fokus nije na američkim i prozapadnim medijima na Balkanu i njihovim potencijalnim manipulacijama i dezinformacijama.
Inače, NED je u 2017. godini finansirao i sljedeće medijske projekte: “Podsticanje profesionalnog medijskog izvještavanja“ za šta su izdvojili 50.000 dolara, a nosilac projekta je sarajevski “Savjet za štampu“; sa 44.000 dolara finansirali su projekat “Razvijanje građanskog aktivizma putem onlajn medija“ čiji je nosilac “Omladinski kulturni centar Abrašević“ iz Mostara; projekat “Razvijanje objektivnog izvještavanja o suđenjima za ratne zločine“ finansirali su sa 90.000 dolara, a nosilac je “Balkanska istraživačka mreža – BIRN“ u BiH; zatim u 2017. sa 50.000 dolara finansirali su projekat “Razvijanje profesionalnog medijskog izvještavanja“ čiji je nosilac sarajevski “Centar za analizu medija i politike“ pod čijim krovom se uređuje onlajn platforma Analiziraj.ba; zatim sa 48.000 dolara finansiraju i projekat “Promovisanje odgovornosti putem onlajn medija“ čiji je nosilac banjalučki “Centar za informativnu dekontaminaciju mladih“, koji su ujedno vlasnici portala 6yka.com; naredni medijski projekat kojeg je finansiralo NED zove se “Promovisanje odgovornosti preko onlajn medija“ u iznosu od 38.500 dolara, a nosilac projekta je “Centar za kritičko mišljenje“; projekat pod nazivom “Promovisanje odgovornosti korišćenjem novih tehnologija“ je takođe medijski projekat finansiran sa 71.000 dolara, a nosilac je ponovo organizacija Darka Brkana – “Zašto ne“; takođe – NED je u 2017. godini finansirao i projekat “Promocija građanske participacije putem televizije“ sa 40.000 dolara čiji je nosilac sarajevska “Fondacija za kreativni razvoj“; i posljednji medijski projekat finansiran sa 45.000 dolara od strane ove fondacije u prošloj godini se zove “Promocija ljudskih prava posredstvom filma“ sarajevske organizacije 2Pravo ljudski“.
Sve ukupno američka “Nacionalna zadužbina za demokratiju” je u 2017. godini izdvojila 476.500 dolara za projekte u domenu medija.
Koliko NED izdvaja za medijske projekte u 2018. godini, još uvijek nije objavljeno. U svakom slučaju, kao i ranije, teško je očekivati da će navedene finansirane organizacije kroz svoje projekte kritičku oštricu usmjeriti ka američkim i prozapadnim medijima, ali da će provlačiti Rusiju i navodni ruski medijski uticaj kroz rezultate svojih dobro plaćenih projekata, van je svake razumne sumnje, što praksa i potvrđuje.
Za ovu priču važno je spomenuti i ostale donatore medijskih projekata u Bosni i Hercegovini, koji finansiranjem projekata za podsticanje profesionalnog izvještavanja u suštini otupljuju potencijalnu kritiku na račun zapadnih i prozapadno orijentisanih medija.
Tako je npr. “Fond otvoreno društvo“ u BiH prošle godine finansirao više medijskih projekata, i to: 15.000 dolara izdvojeno je za projekat “Dokumentarci – od ideje do realizacije“ čiji je nosilac “Viva Sarajevo“; zatim sa 47.200 dolara finansiran je projekat “Lajk nije dovoljan“ a nosilac je banjalučki “Centar za informativnu dekontaminaciju mladih – Buka“; zatim već spomenuti projekat Analiziraj.ba sarajevskog “Centra za analizu medija i politike“ kojeg finansira i NED, od Fonda otvorenog društva je dobio prošle godine dodatnih 20.000 dolara; takođe projekat pod nazivom “Školegijum.ba“ čiji je nosilac sam donator “Fond otvorenog društva“ još od 2011. godine, predstavlja onlajn platformu za kritičku analizu obrazovnih politika i praksi u BiH boreći se protiv indoktrinacije u kurikulumima, udžbenicima i samoj praksi, a za ovaj projekat je izdvojeno u 2017. godini 145.000 dolara; zatim sarajevski “Centar za istraživačko novinarstvo“ dobio je 64.510 dolara za projekat “Istraživačke priče o javnim nabavkama“.
Ukupno, “Fond otvrenog društva“ u BiH finansirao je prošle godine projekte u domenu medija sa iznosom 291.710 dolara. Takođe nemamo informaciju koliko je navedeni fond izdvojio finansijskih sredstava u 2018. godini.
Bez obzira što su navedeni iznosi prilično veliki za naše uslove, ove organizacije ne predstavljaju najveće donatore u ovom domenu.
Definitivno najveći finansijer medijskih projekata u BiH je Američka agencija za međunarodni razvoj – USAID (USAID). Za ovu priču važno je istaći tri projekta koje ova agencija trenutno implementira.
Prvi i najmanji je “Antikorupcijska mreža organizacija civilnog društva u BiH“ (ACCOUNT) koja predstavlja mrežu nevladinih organizacija, institucija i pojedinaca povezanih u zajedničku borbu protiv korupcije. USAID ovaj četvorogodišnji projekat finansira sa 3.35 miliona dolara, a nosilac ovog projekta je sarajevska organizacija “Centar za razvoj medija i analize“ pod čijim krovom se uređuje i onlajn magazin Žurnal.ba.
Za potrebe ovog teksta napravili smo jednostavnu ad hoc analizu objavljenih tekstova iz ovog projekta, koji na svom kraju završavaju sa latiničnim identifikatorom: “Tekst je proizveden u okviru medijskog pool–a Mreže ACCOUNT (Antikorupcijska mreža organizacija civilnog društva)“ i koje smo u pretraživaču Gugl ograničili na proteklu godinu dana. Pretraživač nam je ponudio ukupno 31 autorski tekst objavljen u posljednjih godinu danaza potrebe ovog projekta.
Ono što je interesantno, od ukupnog broja objavljenih tekstova, njih 24 tretiraju Republiku Srpsku, a samo jedan tekst opisuje navodni ruski uticaj. Iz ovog se može zaključiti ili da 77% svih problema u BiH leži u RS, što je proporcionalno obrađeno i ukupnom broju tekstova posljednjih 12 mjeseci ili su portali i novinari iz Republike Srpske (inače autori ova 24 teksta) najviše motivisani da pišu za ovaj USAID projekat, mnogo više nego njihove kolege iz FBiH.
Naredni nešto veći i petogodišnji medijski projekat USAID-a se zove “Program osnaživanja nezavisnih medija – IMEP“ čiji je nosilac “Centar za promociju civilnog društva“ iz Sarajeva zajedno sa “Otvorenom mrežom“, a vrijednost projekta je 5 miliona dolara.
Cilj ovog programa je da se poveća održivost i nezavisnot medija i novinara, te sloboda izražavanja u BiH posebno kroz podršku i promociju nezavisnih medijskih glasova u BiH kao građana-novinara.
Početkom aprila iz ovog programa dodjeljeno je 620.000 dolara za 23 medijska projekta, a novac su dobili: sarajevski TV1, portal Radiosarajevo.ba, sarajevski onlajn magazin “Start BiH“, portali Impulsportal.net iz Banjaluke, sarajevska Avangarda.ba, banjalučki portal Buka, zatim već spomenuti Analiziraj.ba i Žurnal.info. Takođe pet njihovih partnerskih projekata je takođe dobilo grantove iz ovog USAID programa: udruženje “Zašto.ne“ i Osolobođenje; zatim “Centar za građansku suradnju“ i portal Žurnal.info; “Mediacentar“, “Centar za istraživačko novinarstvo“ i portal Bljesak.info; Transparensi BiH i portal Capital.ba; “Centar za slobodno novinarstvo“ i magazin Faktor.
Pored ovih dodjeljenih 620.000 dolara, mediji u BiH mogu očekivati do 2021. godine još 2.380.000 dolara iz ovog projekta za pojačavanje njihove nezavisnosti i kritičkog mišljenja, posebno prema Republici Srpskoj i ruskom uticaju u BiH.
Posljednji i najveći medijski projekat USAID–a se zove “Program za pomoć medijima na Balkanu“ čiji je fokus na razvoju onlajn medija u BiH, Makedoniji, Crnoj Gori, Srbiji i Kosovu. Projekat će trajati tri godine i ukupno će biti uloženo 7 miliona dolara putem američkih organizacija “FHI 360″ i “Internews“.
Prilikom predstavljanja ovog programa u Sarajevu, ambasadorica Kormak je navela da su slobodni mediji temelj demokratije, a u regionu mediji su pod pritiskom “raznih izvora“ (naravno, nije nam otkrila koji su to izvori). Iz tog razloga se pokreće ovaj veliki USAID program koji je usmjeren na podršku nezavisnim medijima i istraživačkom novinarstvu. Tom prilikom Kormakova je izjavila da oni lično žele da pomognu istraživačkom novinarstvu u regiji, a na nama je da zaključimo šta ambasadorica vrednuje kao kvalitetne tekstove za koje ne žali novca.
Primjer tekstova u projektu “ACCOUNT” u kojem je Republika Srpska definitivno osnovna meta, pokazuje nam i stanje u medijima koji se finansiraju iz ovih američkih projekata, ali i nivo profesionalizma novinara koji pišu na ovu temu i bivaju plaćeni upravo zbog dosegnutog nivoa.
Na kraju važno je primjetiti i sljedeće. Tekst smo počeli pričom kako Rusi ulažu ogroman novac u globalno dezinformisanje koji se čak preliva i na teritoriju BiH, a završavamo sa milionskim medijskim projektima američkih fondacija.
Na sajtu ambasade Ruske Federacije u BiH nismo mogli da pronađemo podatak da ova ambasada direktno ili indirektno preko svojih organizacija i fondova, finansira slične projekte.
Zaključak se sam nameće: da ruski medijski uticaj skoro da i ne postoji, a obim novca koji se slijeva iz SAD-a na Balkan, a samim tim i u BiH, za različite medijske projekte, je u potpunosti neuporediv. Konačno, nemamo niti jedan primjer iz Rusije koji bi bio ekvivalent američkom ulaganju u medijsku sferu na Balkanu putem KKR fonda, koje se mjeri stotinama miliona dolara.
